Daha önceki yazımızda ticari
sinek kovucu ürünlerin etken maddeleri ve bu etken maddelerin kimyasal yapısı
hakkında bilgi vermiş, sinek kovucu ürünleri alırken ve kullanırken dikkat
edilmesi gereken kurallara yer vermiştik. Her zaman doğal ve daha az katkı
maddesi içeren ürünlerin kullanımının daha sağlıklı olduğunu söylemekteyiz.
Öyle ise her uygulamaya alternatif yeşil uygulamaları da belirtmemiz gerekir.
Buradan yola çıkarak doğal sinek kovucular hakkında bilgi vermeye çalışacağız.
Doğal sinek kovucular hakkında
bilgi vermeye başlamadan önce bir uyarıda bulunmak uygun olur: Burada belirttiğimiz uçucu yağlar doğal olmalarına rağmen,
özellikle çocuklarda kullanırken çok dikkatli kullanılmalı, çoçukların
ulaşamayacağı yerlerde saklanmalı, direkt çocukların ciltlerinde
kullanılmamalı, öncelikle yetişkinler üzerinde cildin küçük bir kısmında
denenmelidir. Yine bu yağların oda spreyi şeklinde kullanılması en sağlıklı
olanıdır. Açık havada ise bulunduğumuz alanın etrafına küçük küçük kaplara bu
uçucu yağların karışımlarından koymak etkili olabilir. Uçucu yağlar son derece
etkili olduğundan bebek ve hamilelerde kullanılırken çok çok dikkatli
olunmalıdır.
Sinek kovucu etkiye sahip doğal uçucu yağların bir kısmı şu
şekilde sıralanabilir:
Karanfil
|
Nane
|
Citronella
|
Sedir
|
Biberiye
|
Sardunya (Geranium)
|
Lavanta
|
Kekik
|
Rezene
|
Okaliptüs
|
Fesleğen
|
Defne
|
Tablo-1: Doğal Sinek Kovucu Uçucu Yağlar [1].
Doğal Ucucu Yağların Dezavantajları:
Doğal uçucu yağların etkinlik süreleri çok kısadır. Ortalama 30 dakika. Ticari
sinek kovucu ürünlerde bu süre minimum 2 saattir ( az miktarda aktif madde
içeren formülasyonlarda). Dolayısıyla uzun süre yoğun sinek bulunan bir otamda
bulunulacaksa; sık sık uygulamayı tekrarar etmek gerekmektedir. Bu uçucu yağlar
veya karışımları direkt deriye uygulanmamalı, derinin küçük bir kısmına
uygulanarak; alerji testi yapılmalıdır.
-Karanfil Yağı:
Karanfil yağında bulunan etken
maddeler; fenoller (eugenol ve asetil-eugenol), seskiterpenler (a ve b
karyofillenler), az miktarda esterler, ketonlar ve alkollerdir.
Karanfil yağının antiseptik, antifungal, antiviral ve lokal anestezik
etkileri bilinmektedir [2].
-Sedir Yağı: Sedir yağını yapısında
ağacın yetiştiği bölgeye göre oranları değişmekle birlikte; Thujopsene ( bir
keton), cedrol, cedrene (∀,∃), copaene, widdrol, methyl thujate, thujic acid, thujaplicin
(∀,∃) [3].
Sedir yağının kuvvetli antiseptik, diüretik, sedatif ve
tonik özelliği bulunmaktadır. Ayrıca yaprakları tütsü olarak kullanıldığında
böcek kovucu etkiye sahiptir.
-Lavanta Yağı: Lavanta yağı ana
kimyasal bileşenleri a-pinen, limonen, 1,8-cineole, cis-ocimene, trans-ocimene, 3-octanone, camphor, linalool,
linalil asetat, caryophyllene, terpinen-4-ol ve lavendulyl asetattır [4]. Lavanta
yağı hoş kokusuyla pek çok kozmetik ve deterjan formülasyonuna eklenmektedir.
Lavanta yapı yapısındaki kimyasal bileşiklerden 1,8 cineole’un böcek kovucu
etkisi bulunmaktadır. Aldığınız lavanta yağında ne kadar çok bu madde varsa
kullanacağınız yağın böcek kovucu etkisi o kadar fazla olacaktır.
-Okaliptüs Yağı: Olaliptüs yağının yapısında a-pinene,
b-pinene, a-phellandrene, 1,8-cineole, limonene, terpinen-4-ol, aromadendrene, epiglobulol,
piperitone ve globulol bulunmaktadır [5]. Lavanta yağında olduğu gibi bu
bileşenlerden böcek kovucu etkiye sahip olan bileşen 1,8-cineole’dir (1,3,3-trimethyl-
2-oxabicyclo[2,2,2]octane veya eucalyptol olarak da isimlendirilmektedir).
-Nane Yağı: Nane yağı bileşenleri;
menthol, menthone, 1,8-cineole, methyl acetate,
methofuran, isomenthone, limonene, b-pinene,
a-pinene, germacrene-d, trans-sabinene hydrate and pulegone’dir [6]. Nane yağı yapısındaki 1,8-cineole ve limonen
böcek kovucu etkiye sahip bileşenlerdir. Limonen özellikle bitkilerdeki zararlı
böceklerin uzaklaştırılmasında kullanılmaktadır.
-Biberiye Yağı: Biberiye yağı
içerinde; a-pinene, borneol, b-pinene, camphor,
bornyl acetate, camphene, 1,8-cineole ve limonene bulunur [7]. Biberiye yağı yapısındaki
camphor (1,7,7-Trimethylbicyclo [2.2.1] Heptanda-2-on), 1,8 cineole ve limonene
böcek kovucu etkiye sahiptir. Camphor (1,7,7-Trimethylbicyclo [2.2.1]
Heptanda-2-on) yılan ve sürüngenlerin uzaklaştırılmasında özellikle bir çok
ilacın yapısında bulunmaktadır. Ayyrıca böcekler için toksik etkisi
bulunduğundan böcek kovucu olarak kullanılabileceği düşünülmektedir [8].
-Kekik Yağı: Kekik yağı; a-thujone,
a-pinene, camphene, b-pinene, p-cymene, a-terpinene, linalool,
borneol, b-caryophyllene, thymol ve carvacrol bileşenlerin oluşur [9]. Bu
bileşenlerden linalool; koku maddesi olarak sabun, deterjan, şampuan, parfüm ve
losyonlarda kullanıldığı gibi pire ve hamam böceği gibi zararlıları yok etmek
için de kullanılabilmektedir. Ayrıca bazı sinek kovucu ürünlerde de
kullanılabilmektedir. Fakat EPA ( ) aktif madde olarak sadece linalool içeren
bu ürünlerin sinek kovmada pek etkili olmadığını bildirmektedir [10].
-Fesleğen Yağı: Yapısında a-pinene,
camphene, b-pinene, myrcene, limonene,
cis-ocimene, camphor, linalool,
methyl chavicol, y-terpineol, citronellol,
geraniol, methyl cinnamate ve eugenol bulunur [11]. Fesleğen yapısındaki limonen, camphor, linalol
ve citronellol bileşiklerinin böcek kovucu etksi vardır.
- Citronella Yağı: Citronellic acid,
borneol, citronellol, geraniol, nerol, citral, citronellal,
camphene, dipentene ve limonene bileşenlerinden
oluşur [12]. Citronella yağı içerisindeki citronellal ve limonene böcek kovucu
etkiye sahip bileşiklerdir. Citronella yağı ticari böcek kovucularda etken
maddesi olarak da kullanılmaktadır. Dipenten rasemik limonene verilen ticari
bir isimdir.
-Sardunya (Geranium) Yağı: Yağın
bileşimi a-pinene, myrcene, limonene, menthone, linalool, geranyl acetate, citronellol,
geraniol ve geranyl butyrate’den oluşmaktadır [13].
-Rezene Yağı: Kimyasal bileşimini; a-pinene,
myrcene, fenchone, trans-anethole, methyl
chavicol, limonene, 1,8-cineole
ve anisic aldehyde oluşturmaktadır
[14]. Anethole gelecek vaadeden bir
insektisitir. Annethole içeren uçucu yağlar sivrisinek ve lavralarını öldümek
için kullanılabilmektedir. Böceklere karşı oldukça etkili bir bileşiktir.
Ayırca hamam böceği vb. bir çok böceği öldürücü etkisi vardır [15].
Defne Yağı: A-pinene, b-pinene,
myrcene, limonene, linalool,
methyl chavicol, neral, a-terpineol, geranyl acetate, eugenol ve chavicol kimyasal
bileşiklerinden oluşmaktadır.
Sinek Kovucu Olarak Ucucu Yağlar Nasıl
Kullanılmalıdır?
Limonen, 1,8-cineole, camphor,
linalool, citronellol, citronellal, anethole bileşiklerini içeren burada
verdiğimiz uçucu yağların biri ve birkaçı karıştırılarak kullanılabilir. Burada
önemli olan sinek kovucu etkiye sahip bu bileşiklerin oranıdır. Uçucu yağlar
bitkilerden uygun koşullarda ve zamanlarda elde edilmemişse yağın yapısında bu
bileşikler ya bulunmyabilir ya ya da çok az bulunabilir. Bu nedenle sinek kovucu
amaçla kullanılacak uçucu yağın kalitesi de son derece önemlidir. Yukarıda
verdiğimiz yağların yapılarında sinek kovucu bileşiklerin yanında bazıları koku
maddesi, bazıları da yapıda bulunan bileşiklerin oksidasyonu sonucu oluşmuş
bileşikler veya yapıdaki bileşiklerin türevleridir. Bu maddeler tek tek
incelendiğinde bazılarının ağız, solunum, deri ile alınması tehlikeli
olabilmektedir. Ayrıca bazıları alerjik ve gözde tahrişe neden olabilmektedir.
Bu etkiler bileşiklerin yüksek
konsantrasyonunda yapılan incelemelerde edinilen verilerdir. Uçucu yağ
yapısında bu maddeler az bulunduklarından benzer etkiyi göstermeyebilirler.
Fakat yine de dikkatli olunmalı, yazımızın başında hatırlattığımız uyarılar göz
önünde bulundurulmalıdır.
Bu yağlar veya karımşımları çok
çok az miktarda cilt üzerine uygulanarak kullanılabilir. Fakat Su, alkol veya
zeytin yağı ile karıştırılarak kullanmak daha iyidir. Buradaki oran 1/10
olmalıdır. Yani 1 kısım uçucu yağ 10 kısım alkol,su veya zeytin yağı ile
karıştırılmalıdır. Böyle bir karışımı püskürtmeli bir şiseye doldurup, evinizde
oda spreyi şeklinde de kullanabilirsiniz. Bu ucucu yağlar ayrıca güzel
koktukları için hem oda spreyi hem de sivrisinek kovucu etki gösterceklerdir. Alkol
veya su karıştırmadan bu karışımları küçük kaplara koyup odanın belli yerlerine
koyarak da benzer etkiyi sağlayabilirsiniz. Yağların kokuları kaybolduğu zaman
değiştirmelisiniz.
Bazı örnek formüller:
Örnek 1
|
Örnek 2
|
Örnek 3
|
Citronella
Yağı : 5 kısım
|
Citronella
Yağı : 5 kısım
|
Citronella
Yağı : 10 kısım
|
Lavanta
Yağı: 5 kısım
|
Lavanta
Yağı: 5 kısım
|
Sedir
Yağı: 10 kısım
|
Karanfil
Yağı:5 kısım
|
Nane
Yağı:5 kısım
|
Okaliptüs
Yağı: 5 kısım
|
Alkol
veya su: 150 kısım
|
Alkol
veya su: 150 kısım
|
Biberiye
Yağı: 5 Kısım
|
Alkol
veya su: 200 kısım
|
||
Kısım:Damla veya
ml olarak uygulanabilir.
|
||
Tablo-2: Bazı örnek
formülasyonlar [1].
Sonuç:
Limonen, 1,8-cineole, camphor,
linalool, citronellol, citronellal, anethole böcek kovucu etkinliği belirlenmiş
kimyasal bileşiklerdir ve bu bileşikler doğal ürünlerin uçucu yağlarında
bulunmaktadır. Bu bileşikleri kullanarak; ev yapımı, doğal sinek kovucu ürünler
elde edilebilir. Ancak uçucu yağlar doğal olsa da kullanırken son derece dikkat
edilmelidir. Doğal olan bu üründen dezavantajı etkinlik sürelerinin kısa
olmasıdır. Doğal uçucu yağlardan bu bileşikler elde edilerek, saflaştıma
metodları kullanılarak, etken madde miktarı arttırılıp, ticari olarak doğal
sinek kovucu ürünler elde edilebilir.
Dr.Kimyager
Hasan ÖZ
hasanmail@hotmail.com
Sinek Kovucu Ticari Ürünlerle İlgili Yazımızı
Okumak için; Tıklayınız.
Kaynaklar
[1] David Fisher, Mosquito
Repelling Candles and Essential Oil Blends Natural Mosquito Control,
About.com, http://candleandsoap.about.com/od/fragrancesandaromatherapy/a/mosqeoblends.htm,
Erişim Tarihi:09.07.2012.
[2] http://tr.wikipedia.org/wiki/Karanfil_(baharat),
Erişim Tarihi:09.07.2012
[3] Summary of Data for
Chemıcal Selectıon, Cedarwood Oil, http://ntp.niehs.nih.gov/ntp/htdocs/Chem_Background/ExSumPdf/cedarwood_oil.pdf,
Erişim Tarihi:10.07.2012.
[4] Lavender essential oil information, http://www.essentialoils.co.za/essential-oils/lavender.htm, Erişim Tarihi:10.07.2012
[5] Eucalyptus essential oil information, http://www.essentialoils.co.za/essential-oils/eucalyptus.htm#Chemical
composition, Erişim Tarihi:10.07.2012
[6] Peppermınt Oıl
Components, http://www.livestrong.com/article/157874-peppermint-oil-components/,
Erişim Tarihi:10.07.2012
[7] Ozcan MM., Chalchat
JC., Chemical composition and antifungal activity of rosemary (Rosmarinus
officinalis L.) oil from Turkey, Int J Food Sci Nutr., 59(7-8):691-8, 2008.
[8] Camphor, http://en.wikipedia.org/wiki/Camphor,
Erişim Tarihi: 10.07.2012
[9]
B. Imelouane, H. Amhamdı, J.P.Wathelet, M. Ankıt, K. Khedıd and A. El Bachır,
Chemical Composition and Antimicrobial Activity of Essential Oil of Thyme
(Thymus vulgaris) from Eastern Morocco, Internatıonal Journal of Agrıculture
& Bıology, Issn Print: 1560–8530; Issn Online: 1814–9596,
08–358/AWB/2009/11–2–205–208.
[10] Linalool, http://en.wikipedia.org/wiki/Linalool,
Erişim Tarihi: 10.07.2012.
[11] Amparo Viña; Elizabeth
Murillo, Essential oil composition from twelve varieties of basil (Ocimum
spp) grown in Colombia, Journal
of the Brazilian Chemical Society, 2003, Erişim Tarihi:10.07.2012
[12] Citronella Oil,
C&EN, http://pubs.acs.org/cen/whatstuff/84/8444sci2.html,
Erişim Tarihi: 10.07.2012
[13] Geranium essential oil information, http://www.essentialoils.co.za/essential-oils/geranium.htm,
Erişim Tarihi:10.07.2012
[14] Ana Clara Aprotosoaıe, Adrıan Şpac, Monıca
Hăncıanu, Anca Mıron, Vıoleta Florıa Tănăsescu, Vasıle Dorneanu, Ursula
Stănescu, The Chemıcal Profıle Of Essentıal
Oıls Obtaıned From Fennel Fruıts
(Foenıculum Vulgare Mıll.), Farmacıa, Vol. 58, 1, 46, 2010
[15] Anetol, http://en.wikipedia.org/wiki/Anethole,
Erişim Tarihi:10.07.2012
