Güzelliğin Bedeli Ağır Olmasın!

 İnsanlar tarihin eski çağlarından beri güzel görünmek adına sağlığa zararlı pek çok uygulamalara razı olmuşlardır. Örneğin Mısırlılar göz altını boyamakta rastık kullanmışlardır. Rastık; kurşun, bakır, badem külü, odun isi vs. gibi malzemelerden üretilmekteydi [1]. Ortaçağ Avrupasında soyluluk göstergesi olarak; beyaz görünmek için yüz beyazlatmada, içinde karbonat, hidroksit ve kurşun oksit bulunan özel bir karışım kullanılıyordu. Her kullanımda bedende biriken bu maddeler, sayısız fiziksel rahatsızlığa neden olur; kimi zaman kasların felç olmasına ya da ölümlere yol açardı [2]. Teknoloji ve endüstriyel üretim tekniklerinin gelişmesiyle birlikte; kozmetik ürünlerin kalitesi de yükselmiş, ürünlerde sağlık ve toksite gibi kriterler de ön plana çıkmıştır. Günümüzde kozmetiğe ödenen bedeller dışında acaba başka bedeller ödeniyor mu?

Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu kozmetik ürünü; ‘insan vücudunun epiderma, tırnaklar, kıllar, saçlar, dudaklar ve dış genital organlar gibi değişik dış  kısımlarına, dişlere ve ağız mukozasına uygulanmak üzere hazırlanmış, tek veya temel amacı bu kısımları temizlemek, koku vermek, görünümünü değiştirmek ve/veya vücut kokularını düzeltmek ve/veya korumak veya iyi bir durumda tutmak olan bütün preparatları veya maddeleri kapsar’ şeklinde tanımlamaktadır [3].  Kozmetik yönetmeliğinin Ek-II ve Ek-III’ünde kozmetik ürünlerde kullanımı yasak maddeler, Ek-IV’ünde kozmetik ürünlerde kullanılmasına izin verilen boyar maddeler listesine,  Ek-VI’ünde, kozmetik ürünlerin içerebileceği koruyuculara, Ek-VII’inde; izin verilen UV filtrelerine yer verilmiştir [4].

Kozmetik ürünlerde kanun, yönetmelik ve tebliğlerde belirtilen kurallara uyulması, yasak olan kimyasalların kullanılmaması gerekmektedir. Ancak ‘merdiven altı’ olarak tabir edilen ruhsatsız ürünlerde maliyetleri düşürmek adına yasak olan ham maddelerin kullanımına başvurulmaktadır. Kozmetik ürünlerde kullanılan bazı kimyasallar üzerinde yeterli bilimsel çalışmalar olmadığı, için hali hazırda yasak olmamasına rağmen ileride bu kimyasalların zararlı olduğu anlaşılınca yetkili makamlarca yasaklanmakta ve bu ürünler toplatılmaktadır. Ancak üzerinde ihtilaflar bulunan bazı kimyasallar, bazı çevrelerce sağlığa zararlı kabul edilmekte, bazı çevrelerce de zararın çok yüksek dozlarda, insan vücudunda birikimi sonucu meydana geleceği ileri sürülmektedir. Bu nedenle bu şüpheli kimyasalların kullanımına devam edilmektedir. Kozmetik ürünlerde kullanılan tüm kimyasallar deri ve mukoza yoluyla vücuda girmekte ve çeşitli organ ve dokularda birikim yapmaktadır. Sonuçta bu kimyasallar bazı kişilerde allerji, kanser ve diğer sağlık problemlerine sebep olabilmektedir.

Kozmetik ve kişisel bakım ürünleri kanserojen ve diğer tehlikeli kimyaslları içermektedir: Sodyum lauryl sulfate (SLS), sodyum laureter sülfat (SLES), propilen glikol, dietanolamin (DEA), kokamid DEA, lauramid DEA, flor, alkol, alfa hidroksi asit (AHA), alüminyum, bütan, dioksin, flüorokarbonlar, formaldehit, gliserin, kaolin, lanolin, mineral yağ, petrolatum, propan, talk ve daha yüzlercesi [5].

Kozmetiklerdeki Riskli Bazı Kimyasallar

Kimyasal	Etki
1,4 Dioksan	Öldürücü dozu 5170 mg/kg’dır. Gözleri ve solunum yollarını tahriş edebilir. Merkezi sinir sistemi, karaciğer ve böbreklerde hasara neden olduğu düşünülmektedir.[6]
2-bromo-2-nitropropane- 1,3-diol (Bronopol)	Koruyucu olarak kullanılmaktadır. Ağız yoluyla alınması halinde 254 mg/kg, deri yoluyla alınmasında 1600 mg/kg öldürücü dozudur. Gözler ve deride tahrişe neden olabilmektedir [7].
İzopropil Alkol	Deride tahrişe sebep olabilir. Erken yaşlanmaya neden olabilir. Ağız yoluyla alındığında merkezi sinir sistemi üzerinde etkili olmaktadır. Metanol kadar toksik değildir [8].
Amonyum Laureth Sülfat (ALES)	Göz ve cilt tahrişlerine neden olur [9].
Amonyum Lauryl Sülfat (ALS), Sodyum Lauryl Sülfay (SLS)	Genellikle şampuan, diş macunu, yüz sabunu, deterjan ve vücut banyo temizlik ürünlerinde kullanılır. SLS ve ALS ciltte tahrişe neden olabilir [9].
Benzalkonyum Klorür	Katyonik yüzey aktif ajan. Dezefektanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Deri ve göz için tahriş edicidir [9].
Butylated Hidroxyanisole (BHA)	Deri ile temasta alerjik reaksiyona neden olur. Ayrıca kontakt dermatite yol açabilir [9].
Bütillendirilmiş hidroksitolüen (BHT)	Kontakt dermatite yol açabilir [9].
İzotiazolinon	Koruyucu olarak kullanılmaktadır. Deride alerji yapma riski yüksektir [10].
Cocoamidopropyl Betaine	Göz ve deride tahrişe sebep olabilir [9].
DEA (dietanolamin), MEA(monoetanolamin), ve TEA (trietanolamin)	Kanser riskini artıran tehlikeli şüpheli malzeme listesindedirler. Alerjik reaksiyonlar yapabilir ve uzun vadeli kullanımında böbrek ve karaciğere rahatsızlık verebilmektedirler [9].
Diazolidinyl üre	Antimikrobiyal, koruyucu. Kontak dermatitin başlıca nedeni olarak belirtilir. Kanserojen kimyasal olan formaldehit içerir [11].
Formaldehit	Koruyucu olarak ürünlere eklenmektedir. Kanserojendir.Allerji, kaşıntı ve cilt tahrişine, baş ağrısına ve kronik bitkinliğe sebep olur [9].
Imidazolidinil üre	Dermatite neden olur. Toksiktir ve 10°C ‘nin üstünde kanserojenik bir kimyasal olan formaldehit oluşumuna neden olur [12].
Mineral Yağlar	Petrol türevidir. Kaplayıcıdır. Sivilce ve diğer cilt şikayetlerine neden olabilir [9].
Nitrosating Ajanlar	CocoylSarcosine, DEA bileşikleri, Imidiazolidinyl Ure, Formaldehit, Lauryl Sarcosine, MEA Bileşikleri, Quaternium-7,15,31,60, diğerleri, Sodium Lauryl Sulfat, Ammonium  Lauryl Sulfat,Sodium  Laureth  Sulfat, Ammonium  Laureth  Sulfate,Sodium  Methyl Cocoyl Taurate,TEA bileşikleri bu grubu oluşturur. Bu maddelerin kanserojen etkilerinden şüphelenilmektedir [9].
Paraben koruyucular (metil, propil, butil, ve etil)	Toksik oldukları bilinmesine rağmen oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. Alerjik reaksiyon ve ciltte kızarıklığa neden olabilir. [9].
Polietilen glikol (PEG) bileşikleri	Kontakt dermatit sebeplerden biridir. Potansiyel olarak kanserojendir. Cildin yaşlı görünümünü artırır ve bakterilere karşı daha fazla savunmasız duruma sokar [9].
Propilen / Butylene Glycol	Cilde nüfuz ederek, proteini ve hücresel yapıyı zayıflabilir [9].
PVP/VA Kopolymer	Petrol bazlı bir içerik. Toksiktir. Ciltte kabarcıklar ve alerjik reaksiyona neden olur. Uzun müddet ve tekrarlanmaya maruz kalındığında cilt tahrişlerine neden olabilir. Eğer cilt nemli ise, daha sert tepki verebilir [9].
Sentetik renk vericiler	FD7C veya D4C olarak etiketlenen bu maddeler ciddi boyutlarda kanserojen [13].
Talk	Korucu olarak kullanılmaktadır. Özellikle yumurtalık ve karaciğer kanseriyle ilişkili olduğu düşünülmekte ise de sonuçlar birbiriyle çelişmektedir [14].

Tablo-1: Kozmetiklerdeki Riskli Bazı Kimyasallar ve etkileri

Kozmetiklerdeki riskli bazı kimyasallar ve etkiler tablo-1’de verilmiştir. Bu kimyasalları içeren her kozmetik ürün çok tehlikelidir demek de son derece yanlıştır. Bu etkilerin görülüp görülmemesi kişiden kişiye değişebilmektedir. Ayrıca toksikoloji bilminin kurucusu Paraselsus’un söylediği gibi ‘Her Şey Zehirdir ve Bu Sadece Doz Meselesidir’. Kozmetik ürünlerde kullanılan bu riskli kimyasalların da tehlikeli olmaları bileşimde bulunan dozlarına bağlıdır.  Yine de kozmetik ürünleri alırken dikkatli olmak ve bileşenlerine dikkat etmek son derece önemlidir.

Güvenlik İçin Araştırma

Kozmetik ürünleri sık sık değiştirmek çok da uygun değildir. Bu nedenle cildinize zarar vermediğini gözlemlediğiniz, ürün hakkında araştırma yaparak sürekli bu ürünleri kullanmanız faydanıza olacaktır. Kullandığınız veya kullanacağınız ürünün içerisinde hangi kimyasalların olduğu ve bu kimyasalların muhtemel risklerinin neler olduğu konusunda araştırma yapabileceğiniz pek çok site bulunmakta. Bunlardan biri CosDNA. Ürün bazlı ve içerindeki kimyasal bazlı araştırma yapabilirsiniz. www.cosdna.com  adresine girip, Product Search kısmını tıklayıp, ürünün adını yazdığınızda ürünün içeriğindeki kimyasallar listelenmekte ve her kimyasalın karşısında fonksiyonu, tahriş etme potansiyeli ve güvenli olup olmadığı renkli kutucuklarla bildirilmektedir. Kutulardaki renk kırmızı ise zararlı madde,
sarı ise şüpheli veya tahriş yapabilen madde, yeşil ise güvenli  madde demektir. Böylece aldığınız veya alacağınız ürünün bileşiminin güvenliği hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz. Aynı sitede kozmetiklerde kullanılan kimyasalları tek tek de araştırabilirsiniz. Ingredients yazan yere tıklayıp, aramak istediğiniz kimyasalın adını yazdığınızda, kimyasalın ne amaçla kullanıldığı ve gerekli bilgiler verilmektedir.

Sonuç

Kozmetikler, günlük hayatımızda çok fazla yer tutmaktadır. Kozmetik ürünler sağlığa zararlı yüzlerce madde bulundurmaktadır. Uzun süreli ürekli kullanma neticesinde sağlık sakıncaları da artmaktadır. İçinde ne olduğu bilinmeyen, standartların altındaki ürünlerin kullanılması bu zararları daha da artırmaktadır. Bu nedenle kozmetik alırken; ürünler hakkında araştırma yapılmalı, güvenilir ve kalite standartlarını sağlayan ürünler tercih edilmelidir. Kozmetik ürünler, gerekmedikçe kullanılmamalı, çok düşük miktarlarda kullanılmalı, bu tür ürünler vücutta fazla tutulmamalı, en kısa zamanda yıkanarak; vücuttan uzaklaştırılmalıdır. Mümkünse organik olanlar (organik ürün sertifikası olanlar) tercih edilmelidir.

Dr.Kimyager Hasan ÖZ 

hasanmail@hotmail.com

Kaynaklar

[1] Cosmetics and Perfumes, Egypt, 10,000 BCE by Mindy Cohen, 1999 .

http://www.smith.edu/hsc/museum/ancient_inventions/hsc01b.htm

[2]  T. Lambert, A Brıef Hıstory of Cosmetıcs and Make Up, http://www.localhistories.org/cosmetics.html

[3] T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu, Kozmetik Ürün Tanımı, http://www.iegm.gov.tr/Default.aspx?sayfa=kozmetik_tanimi&lang=tr-TR

[4] Kozmetik Yönetmeliği, http://saglik.gov.tr/TR/belge/1-472/kozmetik-yonetmeligi.html

[5]  Cosmetics, Personal Care Products, Household Products, and Cancer http://www.alkalizeforhealth.net/cosmetics.htm, Erişim Tarihi:13.06.2012

[6] Surprenant, Kenneth S. ,Dioxane in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry, 2000.

[7] Material Safety Data Sheet for Bronopol, http://www.verichem.com/uploads/MSDS%20Vericide%20Bronopol.pdf, Erişim Tarihi: 13.06.2012

[8] Material Safety Data Sheet for IPA, http://www.sciencelab.com/msds.php?msdsId=9924412 , Erişim Tarihi: 13.06.2012

[9] Toxic Cosmetics Ingredient List, http://www.alkalizeforhealth.net/Ltoxiccosmetics.htm#14, Erişim Tarihi:13.06.2012

[10] Kontakt (temas) Allerjenleri, http://www.allerjim.com/kd_allerjenler.htm, Erişim Tarihi:13.06.2012

[11] Diazolidinyl üre, http://www.truthinaging.com/ingredients/diazolidinyl-urea, Erişim Tarihi: 13.06.2012

[12] Imidazolidinyl urea  toxicological data, http://ntp.niehs.nih.gov/ntp/htdocs/Chem_Background/ExSumPdf/ImidazolidinylUrea.pdf, Erişim Tarihi: 13.06.2012

[13] Cancer, Crystal Heart Healıng Centre, http://www.crystalheartsanctuary.com/documents/Crystal%20Heart%20Sanctuary%202011%20June.pdf, Erişim Tarihi: 13.06.2012

[14] Talcum powder and cancer, Cancer Research UK, http://info.cancerresearchuk.org/healthyliving/cancercontroversies/talcum-powder/, Erişim Tarihi: 13.06.2012