Aktüel Kimya

Biz hayatı kimya ile açıklıyoruz. Kimyasız hayatı düşünemiyor, hayatımıza kimya ile anlam katmaya çalıyoruz. Günlük hayatta kimya ile ilgili ip uçlarını bu blogda veriyoruz.

25 Nisan 2024 Perşembe

Helal Kozmetikler ve Formülasyonda Kullanılabilecek Bileşenler


Dr.Kimyager Hasan ÖZ

hasanmail@hotmail.com


ÖZET


Son zamanlarda global pazarlarda helal ürünler; dikkat çekici ürün grubu olarak karşımıza çıkmaktadır. Global ölçekte pek çok firma ‘helal sertifikası’ almıştır.
Helal kozmetiklerle ilgili standart Malezya’da ‘Malezya Helal Kozmetik Standardı MS 2200:2008 –Islamic Consumer Goods-Part 1:Cosmetic and Personal Care-General Guidelines’ adıyla 2008 yılında yayınlamıştır. Ülkemizde TSE’nin bu konudaki standart hazırlama çalışması devam etmektedir. Pazar incelemesi yapıldığında; Müslüman nüfusunun toplam nüfusa oranla azınlıkta olduğu ülkelerin yüksek potansiyelde olduğu görülmektedir. Helal kozmetik üretmek isteyen firmaların ürün formülasyonunda kullandığı bileşenleri gözden geçirerek, helal ürünleri tercih etmesi ve tüm bileşenlerin kaynağını ortaya koyabilmeleri gerekmektedir. Bu çalışmada kozmetik ürün formülasyonlarında kullanılabilecek bileşen grupları incelenerek; şüpheli bileşenlerin helal alternatifleri verilmiştir.


1. GİRİŞ

Helal (halal) Arapça bir kelime olup, İslamiyet’te izin verilen anlamına gelir. Helal kavramı sadece gıdalar için geçerli olmayıp; insanların davranışlarını, konuşmalarını, kıyafetlerini ve kişisel bakım ürünlerini de kapsayan bir bütündür[1]. Helal gıda kavramının yanında helal kozmetik de bir pazarlama unsuru olarak yaygın bir şekilde kullanılmaya başlamıştır. Global pazarlara baktığımızda; helal kozmetik pazarının yıllık yaklaşık 5-14 milyar satış gerçekleştirdiği görülmektedir[2].

2012 yılı Müslüman nüfusunun 2,1 milyar olduğu bilinmektedir. Ayrıca yeni Müslüman olacaklar ihmal edildiğinde; 2030 yılında bu nüfusun %1,84 oranında artması beklenmektedir[3]. Bu veri pazarın ne kadar büyük olduğunu ortaya koymaktadır. Büyük kozmetik firmaları bu pazardaki fırsatları fark ederek; helal kozmetik ürün segmenti oluşturmaya başlamışlardır. Dünyada helal ürünlerin tüketicilerde aynı zamanda güvenli olduğu algısı oluşturduğu tespit edilmiştir ve bu pazarı daha da cazip hale getirmektedir. Dünyada bir pazar haline gelen helal kozmetiklerle ilgili bir standardizasyon ihtiyacı oluşmuştur. Bu nedenle Malezya Helal Kozmetik Standardı MS 2200:2008 –Islamic Consumer Goods-Part 1:Cosmetic and Personal Care-General Guidelines, 2008 yılında yayınlamıştır. Helal sertifikası almak isteyen firmalar üretimlerini bu standarda göre düzenlemek durumdadır. Ülkemizde ise TSE’nin, ‘Helal Kozmetik Standardı’ hazırlama süreci devam etmektedir.

Helal kozmetikler helal bileşenler içermekte ve helal bir ortamda, helal olmayan maddelerle teması engellenerek GMP (İyi İmalat Uygulamaları) koşulları altında Müslümanların denetiminde ve gözetiminde üretilmektedirler. Helal ortam haram maddelerin bulunmadığı (örneğin domuz ve domuzdan elde edilmiş bileşenler) hijyenik ve temiz ortamdır. Helal kozmetik ürünlerinde hayvanlardan, iç organlarından vs. elde edilmiş bileşenler kullanılmaz. Sentetik bileşenler ve bitkilerden elde edilen ekstreler helal olarak kabul edilmektedir.

2. Helal Kozmetik Pazarı

Niş pazar; bir pazarın içinde belli bir konuya odaklanmış pazardır. Pazarı daraltmaktır. Ayrıcalıklı bir niş pazar genelde mevcut bir pazarda karşılanamayan talepler üzerine doğar [4]. Kozmetik sektörü için de ‘Helal Kozmetikler’ niş pazardır. Fakat bu pazar için üretilen bir ürün aynı zamanda ana pazarda da satılabilmektedir. Çünkü helal kozmetik belgesi olan bir ürün; tüketiciler tarafından güvenilir ürün olarak kabul edilmektedir. Helal kozmetik pazarının büyüklüğünü ortaya koymak adına; Müslüman nüfusunun toplam nüfusa göre yoğun olduğu ülkeler ve az olduğu tablo-1’de verilmiştir. Helal kozmetik pazarının yıllık yaklaşık 5-14 milyar satış gerçekleştirdiği bilinmektedir. Tablo-1’de görüleceği gibi helal kozmetikler için yalnızca Müslüman nüfusunun yoğun olduğu ülkelerde değil, Müslüman nüfusun toplam nüfusa oranla az olduğu ve kişi başı gelirin fazla olduğu ülkeler de potansiyeli yüksek pazarlardır.

Müslüman Nüfusun Yoğun Olduğu Pazarlar
Ülke
Müslüman Nüfusu,
Milyon
Toplam Nüfusa Oranı, %
Kişi Başı GSMH,
USD
Türkiye
73.852
99
12900
Endonezya
210.09
88
3725
İran
77.121
99
10624
Irak
31.719
97
3600
Sudi Arabistan
29.2
100
23243
Pakistan
179.26
97
2600
Mısır
73.542
90
5500
Cezayir
33.431
99
6500
Bangladeş
147.96
90
1300
B.Arap Emirliği
4.436
96
37300
Fas
34.0
99
4100
Kuveyt
2.8
100
39305
Suriye
20.25
90
4500
Tunus
10.175
98
7500
Libya
7.768
97
12300
Azerbaycan
8.59
93
7700
Malezya
17.745
61
13316
Müslüman Nüfusun Az Yoğun Olduğu Pazarlar
Ülke
Müslüman Nüfusu,
Milyon
Toplam Nüfusa Oranı
%
Kişi Başı GSMH,
USD
USA
10.633
3.5
45800
Almanya
3.047
3.7
34200
Fransa
4.8
7.5
33200
İngiltere
1.645
2.7
35100
Japonya
1.254
1.0
33600
İtalya
1.379
2.4
30400
Hollanda
0.840
5.4
38500
Singapur
0.577
17.0
49700
Kanada
0.631
1.9
38400
İspanya
0.607
1.5
30100
Avustralya
0.315
1.5
36300
Avusturya
0.369
4.5
38400
Belçika
0.369
3.6
35300
Rusya
14.633
10.5
14700
Polonya
0.772
2.0
16300
Macaristan
0.606
6.0
19000
Çin
39.9
3.0
5300
Tablo-1 Helal Kozmetik için muhtemel pazarlar[2, 3].

Ülkemizde 2 bin 735 firma ihracat yaparken, sektörde üretim yapan işletme sayısı ise 3 bini bulmaktadır. Türkiye’nin kozmetik ihracatında en büyük pazarlar; 81 milyon dolarla Irak, 56 milyon dolarla İran, 36 milyon dolarla Rusya’dır. Bu ülkelerin ardından kozmetik ihracatında önde gelen ülkeler; Azerbaycan, Almanya ve Romanya olarak sıralanmaktadır[5]. İhracat verilerine göre kozmetik ihracatının %27,2’si Müslüman ülkelere olmaktadır. Yeni pazarlar göz önünde bulundurulmasa bile mevcut pazarlardaki etkinliğimizi arttırmak için bile helal kozmetik niş pazarlaması yapmak, satışlara olumlu etki yapacaktır.

3. Helal Kozmetik Nedir?
Helal kozmetik ürünleri helal bileşenler içeren ve helal bir ortamda, helal olmayan maddelerle teması engellenerek; GMP (İyi İmalat Uygulamaları) koşullarında üretilen ürünlere denir. Helal bileşenler sentetik bileşenler ile bitkilerden elde edilen bileşenlerdir. Hayvansal olup da haram kabul edilmeyen istisnai helal hayvansal bileşenler de bulunmaktadır. Kullanılacak hammaddelerin kaynakları mutlaka bilinmeli ve hammaddeler de helal standartlara uygun olmalıdır. Helal kozmetik ürünlerinde:
-İnsan vücudundan elde edilen ürünler kullanılmaz (plesanta, insan yağı gibi),
-Helal olmayan hayvanlardan (köpek, domuz gibi), iç organlarından, kanından vs. elde edilmiş ürünler (jelatin gibi) kullanılmaz, 

-Etanol içermemelidir,
-GDO içerikli ürün kullanılmaz,
-Sağlık açısından tehlikeli ve toksik maddeler kullanılmaz,

- Hayvansal kaynaklı bileşenlerin (kolajen, hyaluronik asit, gliserin gibi) yerine bunların sentezlerinin veya bitkisel kaynaklı olanları tercih edilmektedir.

-Üretim esnasında haram maddelerle kirlenme riski ortadan kaldırılmalıdır.
Bu özelliklerin yanında helal kozmetikler güvenli kozmetiğin gerektirdiği diğer özellikleri taşımalı ve ülkemizdeki Kozmetik Kanunu ve ilgili diğer mevzuatlara uygun olmalıdır.

4. Kozmetik Formülasyonunda Kullanılabilecek Bileşenler
Kozmetik ürünlerin içeriğinde su, yağlar ve mumlar, alkoller, yağ asitleri, emülgatörler, koruyucular, boyar maddeler, koku maddeleri, bitkiler ve bitki ekstreleri ile diğer bileşenler bulunmaktadır[6]. Helal kozmetik ürünlerde kullanılacak bileşenlerden özellikle hayvansal kaynaklı olanlara dikkat edilmelidir. Hayvansal kaynaklı bileşenlerin haram olma riski olduğundan kullanmadan önce test edilmesi, aynı işlevi sağlayabilen bitkisel veya sentetik bileşenlerin tercih edilmesi gerekmektedir. Müslüman tüketicileri endişelendiren ve şüphe ile yaklaştıkları bazı bileşenler; albumin, allantoin, amber, amino asitler (hayvansal kaynaklı), araşidonik asit, kolesterol, kollajen, elastin, sistin, jelatin, gliserin (hayvansal kaynaklı), etanol, keratin, laktik asit, domuz yağı, lesitin, miristik asit, hayvan iç yağı, bu yağdan elde edilen yağ asitleri ve alkoller, vitamin A (hayvansal kaynaklı)’dir[2].

Kozmetik formülasyonlarında kullanılabilecek bileşenleri; 1-Su, 2-Yağlı Bileşenler, 3-Emülgatörler/Surfaktanlar, 4- Nemlendiriciler, 5- Polimerler, 6- Fonksiyonel Bileşenler ve 7- Alkoller olarak incelememiz mümkündür.

4.1. Su: Kozmetik ürün formülasyonun %70-80’ini oluşturmaktadır. Helal kozmetik ürünlerde kullanılacak su son derece önemlidir. Suya haram kabul edilen bileşenlerin karışmamış olması gerekmektedir. Hayvan dışkısı, kanı veya hayvan leşi bulaşmış sular kirli kabul edilir ve bu özellikteki su helal ürünlerde kullanılamaz. Bu nedenle helal ürünlerde kullanılacak suyun kaynağının bilinmesi, bu suyun korunması ve analizlerinin yapılması gerekir.

4.2. Yağlı Bileşenler: Bu malzemeler sıvı veya katı karakterde olabilir. Yağ asitlerinin esterleri veya yağ alkollerinin esterleri olabilirler. Helal kozmetiklerde hayvansal yağlardan özellikle domuz yağı, balina yağı, morina balığının karaciğerinden elde edilen yağ, don yağı (sığır iç yağından elde edilen) kullanımı yasaktır. Bunun yanında balık yağının kullanımında herhangi bir kısıtlama yoktur. Yağ asitlerinden miristik asit hem hayvanlardan hem de bitkilerden elde edilebilmektedir, bitkisel olanların kullanımında sıkıntı yoktur. Aynı şekilde stearik asit de hem bitki hem de hayvanlardan elde edilebilmektedir. Helal kozmetik ürünlerde hayvansal yağlardan elde edilen stearik asitin kullanımı yasaktır[7].   
Sınıfı
Açıklama
Kaynak
Helal Alternatif
Katı ve Sıvı Yağlar
Katı yağlardan elde edilen trigliseridler ve gliserin.
Hayvansal (domuz yağı ve donyağı), bitkisel
Bitkisel Yağlar: Zeytin, hindistan cevizi, palm, mısır, soya, badem, susam, yer fıstığı pamuk yağı.
Mineral Yağlar: Parafin.
Mumlar

Yüksek yağ alkollerinin yağ asitleri ile meydana getirdikleri esterlerdir.
Bitkisel, hayvansal ve fosil kaynaklı
Karnauba mumu, Kandellila mumu, jojoba yağı, montan mumu, ozekerit, arı bal mumu, lanolin (Koyun yününden elde edilir.)

 Yağ Asitleri
Laurik, miristik (hayvansal), palmitik, stearik(Hayvansal), araşidik, oleik, linol, linoleik, resinoleik.
Bitkisel ve hayvansal
Hindistan cevizi, palm, zeytin, ile hidrojene soya ve pamuk yağı
Tablo-2: Helal Kozmetik Ürünlerde Kullanılabilecek Yağlı Bileşenler[6-9 ].

4.3. Emülgatör/Yüzey Aktif Maddeler: Yağ ve su gibi karışmayan iki maddenin birbiri içinde homojen bir görünüm alması için dışarıdan ilave edilen maddelerdir. Kozmetiklerden kullanılan çok sayıda emülgatör ve yüzey aktif maddeler vardır. Helal kozmetik üretiminde bu bileşenleri seçerken hayvansal kaynaklı olanlar yerine bitkisel alternatifini seçmek gerekmektedir. Helal olup olmamasından şüphe edilenlerinden başlıcaları; stearik yağ asitlerinden, sorbattan, mono ve digliseridlerden sentezlenenleridir.

Sınıfı
Açıklama
Kaynak
Helal Alternatif
Emülgatör/Surfaktan

Su ve yağ fazının karışmasına olana sağlayan bileşenlerdir.
Stearatlar (Stearik yağ asitleri, Strearik alkol, gliseril stearat). Anyonik Emülgatördür.
Domuz yağı ve sığır don yağından ve bitkisel yağlardan hidrojenasyonla elde edilebilir.
-Soya yağından elde edilen stearik asit ve bu bileşikten yola çıkılarak sentezlenen türevleri.
-Palm yağından elde edilen palmitik asitten yola çıkarak elde edilen bileşikler.

Lesitin
Doğal Emülgatör
Hayvansal ve bitkisel kaynaklardan elde edilebilir.
-Soya ve yumurta sarısından elde edilen lesitin kullanılabilir.
Polisorbat
Noniyonik emülgatör
Bitkisel ve hayvansal kaynaklardan elde edilebilir.
Her türlü sorbat bileşiği için bitkisel kaynaklardan elde edilenler kullanılmalıdır.
 Mono ve Digliseridlerin  esterleri
Bitkisel ve hayvansal kaynaklardan elde edilebilir.
Mono ve digliserid kaynağı olarak bitkilerin kullanıldığı bileşenler kullanılabilir.
Tablo-3: Helal Kozmetik Ürünlerde Kullanılabilecek Emülgatör/Yüzey Aktif Maddeler[6-9 ].

4.4.  Nemlendirici Bileşenler:
Kozmetik ürünlerde gliserin, sorbitol, propilen glikol, heksilen ve bütilen glikol, MP diol , üre, alfa hidroksi asitler (örneğin laktik asit) nemlendirici özellikleri nedeniyle kullanılırlar[10]. Bu amaçla birçok formülasyonda son zamanlarda hyaluronik asitin de kullanıldığı görülmektedir. Hyaluronik asit nemlendirici olarak kullanılmasının yanında anti-ageing formülasyonlarda ve dolgu malzemesi olarak; cilt altına enjekte edilerek de kullanılmaktadır. Hyaluronik asit (HA), gliserin, üre ve laktik asit kaynağına dikkat edilerek (hayvansal kökenli olanlar hariç) kullanılabilir.

Sınıfı
Açıklama
Kaynak
Helal Alternatif
Nemlendirici

Cildi nemlendirmek için kullanılır.
Hyaluronik Asit (HA),
Hayvansal (Horoz ibiğinden)
Çam selülozundan  ve Mikrobiyal fermantasyonla elde edilenler kullanılabilir.
Gliserin
Hayvansal ve bitkisel
Bitkisel yağlardan elde edilenler kullanılabilir. Ayrıca polipropilenden sentezlen veya fermantasyondan elde edilen gliserin kullanılabilir.
Üre (şüpheli madde)
Hayvansal
Amonyum karbonattan elde edilen sentetik üre kullanılabilir.
Tablo-4: Helal Kozmetik Ürünlerde Kullanılabilecek Nemlendirici Malzemeler[6-9 ].

4.5. Polimerler:
Polietilen glikoller (PEGs), akrilat kopolimerleri/karbomerleri, silikonlar kozmetik ürünlere eklenen başlıca polimerlerdir[12]. Bu polimerlerin çoğu sentetik ürünlerdir. Fakat jelatin ve kolajen gibi bileşenler de kalınlaştırıcı ve dolgu maddesi olarak kullanılmaktadır ve bu bileşenler hayvansal kaynaklardan elde edilmişse helal kozmetik ürünlerde kullanılamazlar.

Sınıfı
Açıklama
Kaynak
Helal Alternatif
Polimerler

İçeriği kalınlaştırır. Dolgu malzemesi olarak kullanılırlar. Ayrıca nemlendirici ve yüzey aktif özellikleri olabilir.
Jelatin
Hayvansal
Guar gum, arabik gum, Karagenan ve nişasta bu amaçla kullanılabilir. Ayrıca deniz ürünlerinden elde edilen jelatin de kullanılabilir.
Kolajen
Hayvansal
Deniz ürünlerinden elde edilen kolajen ve polivinil alkol, polivinil pirolidon gibi  sentetik polimerler kullanılabilir.
Tablo-5: Helal Kozmetik Ürünlerde Kullanılabilecek Polimerler[6-9 ].

4.6. Fonksiyonel Bileşenler: Bu bileşenler kozmetik ürünlerde kırışıklık giderme, yaşlanmaya karşı koruma, cildi parlatma gibi spesifik özellikleri geliştirmek için kullanılırlar. Ürüne özellik kazandırmak için üzüm çekirdeği ekstresi, kolajen, jojoba proteini, elastin, jelatin, oligopeptitler, fitik asit, spirulina özü (planktonlardan elde edilen bitkisel bir madde), seramidler, mısır  özü, ferulik asit, hyaluronik asit, genistein, koenzim Q10, Ectoin, L-askorbik asit (C vitamini), retinil palmitat (A vitamini, bitkisel kaynaklardan elde edilen kullanılmalı), Provitamin B5… kullanılabilir. Bu bileşenlerden bazıları yaşlanmaya karşı, bazıları kırışıklıkları önleyici ve giderici, bazıları cildi parlatıcı, bazıları cildi nemlendirici özelliğe veya birden çok özelliğe aynı anda sahiptirler[13]. Bu bileşenlerden şüphe ile yaklaşılan ve helal alternatiflerinin kullanılması gerekenler tablo-6’da verilmiştir.

Sınıfı
Açıklama
Kaynak
Helal Alternatif
Fonksiyonel Bileşenler

Ürüne spesifik bir özellik kazandırmak için kullanılır.
Plesanta

Hücre yenilenmesine katkı sağlar. Yaşlanma sürecini yavaşlatır. (Anti-ageing ajan)
İnsan ve Hayvanlar
Helal ve İslami usullere göre kesilmiş hayvanlardan elde edilen bileşenler. C vitamini de bu amaçla kullanılabilir.
Kolajen

Cildin yapısal proteinidir.
Hayvansal: Domuz, koyun, tavuk, sığır kemik, kıkırdak ve derilerinden elde edilir.
Deniz ürünlerinden elde edilen kollajen, helal ve İslami usullere göre kesilmiş hayvanlardan elde edilen bileşenler, bitkisel kolajen (Akasya ağacından) ve bitkisel ekstreler (Yeşil çay, centella asetica) kullanılabilir.
Koenzim Q10
Hayvansal (Sığır kalbi),
Bitkisel
Helal ve İslami usullere göre kesilmiş hayvanlardan elde edilen, bitkisel (Soya, badem, ceviz, buğday, ıspanak, sarımsak, lahana) kullanılabilir.
Tablo-6: Helal Kozmetik Ürünlerde Kullanılabilecek Fonksiyonel Bileşenler[6-9 ].

4.7. Alkoller: Kozmetiklerde kullanılan alkolle ilgili net bir görüş olmamasına karşın; halal logolu kozmetik ürünlerde denatüre alkol ve etil alkol dışındaki setil alkol gibi alkollerin kullanımına izin verilmektedir. Bazı İslam alimleri alkolün her türlüsünü haram kabul edilmektedir. Fakat bazı İslam alimleri denatüre alkolün haram olmadığını; çünkü sarhoşluk vermediğini ve sarhoşluk vermeyen alkollerin haram olmadığını ileri sürmektedir. Buradan yola çıkarak helal kozmetik ürünlerde alternatif olarak; doğal yollarla fermantasyon sonucu elde edilmemiş, sentetik olan ve denatüre alkoller kullanılmalıdır. Bu konudaki tüm şüpheleri ortadan kaldırmak adına formülasyondan alkolün çıkarılmak, alternatif bileşikler kullanmak yerinde olacaktır.
Kozmetik ürünlerde bu bileşenlerden başka koku maddeleri, boyar maddeler ve diğer yardımcı maddeler bulunabilir. Helal kozmetikler için bu bileşenlerin de bitkisel veya sentetik olanları tercih edilmelidir.

5. Sonuç
Helal kozmetik ürünler özellikle Asya ülkelerine satış yapan ülkeler için yeni bir trend haline gelmiştir. Özellikle Müslüman nüfusunun azınlıkta olduğu ve Müslümanlara yönelik ürünlerin üretilmediği ve kişi başına gelirin yüksek olduğu ülkeler yüksek potansiyele sahiptir. Bu nedenle Türk firmaları da üretimlerini bu çevrede düzenleyerek; helal sertifikası alıp, gerek yurt içi gerekse yurt dışı satışlarını arttırmalıdır. Bu süreç özellikle TSE’nin, Helal Kozmetik Standardı yayınlamasının artından hızlanacaktır. Bu niş pazardan pay kapmak isteyen yerli üreticilerin bu kapsamda çalışmalara başlaması yerinde olacaktır. Helal kozmetik ürünlerin formülasyonunda kullanılabilecek bileşenleri seçerken ana kural; mümkünse hayvansal kaynaklı bileşenleri kullanmamak, kullanılıyorsa da İslami kurallara göre kesilmiş helal hayvanlardan elde edilen bileşenleri kullanmaktır.

Kaynaklar

[1]  Mustafa Afifi Ab. Halim and Mohd Mahyeddib Mohd Salleh, The Possibility of Uniformity on Helal Satandards in Organization of İslamic Countries (OIC) Country, World Applied Sciences Journal 17 (Towards the Traceability of  Halal and Thoyyiban Application), 06.10.2012

[2] Murray Hunter, The emerging halal cosmetic and personal care market, Personal Care, March 2012.

[3] http://www.muslimpopulation.com/index.html , Erişim Tarihi: 24.12.2012.

[4] Niş Pazar, Wikipedia,  http://tr.wikipedia.org/wiki/Ni%C5%9F_pazar,  Erişim Tarihi: 24.12.2012

[5] T.C. Ekonomi Bakanlığı İhracat Bilgi Platformu, Sektörel Raporlar, Kozmetik Sektörü, http://www.ibp.gov.tr/pg/sektorpdf/sanayi/Kozmetik_2012.pdf, Erişim Tarihi: 24.12.2012.

[6] Mitsui, T, New Cosmetic Science, Elsivier, Amsterdam-New York-Oxford-Shannon-Singapore-Tokyo, 121-147 (2000).

[7] Helal Guide, http://www.guidedways.com/halalfoodguide.php#, Erişim Tarihi:25.12.2012

[8] Department of Standards Malaysia, Malaysian Standard MS 2200: Part 1:2008 Islamic Consumer Goods- Part 1: Cosmetic and Personal Care-General Guidelines.

[9] Puziah Hashim, Alternative Ingredients for Halal Cosmetic and Personal Products, 3.IMT-GT International Symposium on Halal Science and Management, Malaysia, 2009.

[10] T. Bombeli, Humectants (Moisturizing Agents), Somerset Cosmetic Company, http://www.makingcosmetics.com/articles/13-humectants-moisturizing-agents-in-cosmetics.pdf , Erişim Tarihi:25.12.2012

[11] Hyaluronic Acid - The Biotech Way,

[12] T. Bombeli, Polymer Thickeners & Silicones, Somerset Cosmetic Company, http://www.makingcosmetics.com/articles/22-synthetic-polymers-thickeners-silicones-cosmetics.pdf , Erişim Tarihi:25.12.2012


[13] T. Bombeli, Anti-Aging & Anti-Wrinkle Agents, Somerset Cosmetic Company, http://www.makingcosmetics.com/articles/26-anti-aging-anti-wrinkle-agents-in-cosmetics.pdf, Erişim Tarihi:25.12.2012