Aspartam

Aspartam bir çok gıda ve içeceğin içinde bulunan, normal bir şekere oranla daha tatlı olan yapay tatlandırıcıdır. Kimyasal formülü aspartil-fenilalanin-1 metil esterdir.  Çay şekerinden 180-200 kat daha tatlıdır. Etiketlerde E951 olarak da kullanılmaktadır.

Aspartam, L-aspartik asit ve L-fenilalanin aminoasitlerinden oluşan aspartildipeptidi’nin metil esteridir. Beyaz, kokusuz, kristal toz görünümünde ve tatlıdır.

Tüm dünyada yılda 9 bin ton üretilmektedir.  FDA tarafından onayı vardır. Avrupa Birliği ülkelerinde de kullanımı yasaklanmamıştır. Ülkemizde Gıda kodeksi yönetmeliğinde kullanımına izin verilmiştir. Çalışmalarda gıdalarda tatlandırıcı olarak kullanılan miktarların güvenli olduğu vurgulanmaktadır. Hayvanlar üzerinde yapılan toksikolojik çalışmalar günlük 4 gr/kg'ye kadarki dozlarda aspartamın zararlı etkisi olmadığını göstermiştir. Fakat dünyada ve ülkemizde zaman zaman aspartam kullanımı ile ilgili yoğun tartışmalar yaşanmaktadır.  Bazı aspartam lehine sonuçlandırılmış çalışmalar üretici firmalar tarafından finanse edildiği gerekçesiyle eleştirilere maruz kalmaktadır. Aspartamın zararlı olduğu ileri sürülen çalışmaların ise bilimsel dayanağının olup olmadığı ayrıntısıyla incelenmelidir. Aspartamın belirli kullanım dozları bulunmaktadır. Belirlenen bu dozların kullanılmaması durumunda nörolojik bazı değişikliklere neden olabileceği bilinmektedir. Ne olursa olsun fenilketonüri gibi genetik rahatsızlığı olan kişilerin fenilalanin içeren aspartamdan uzak durması gerekmektedir.  

Laboratuar ortamında üretilen aspartam üç etken maddeden oluşmaktadır:

1- Aspartik Asit (%40)

2-Fenilalanin (%50)

3-Metanol (%10)

Aspartam vücuda alındıktan sonra ; sindirim esterazları ve peptidazları tarafından aspartik asit ve fenilalanin amino asitleri ile metanole metabolize edilir.  Metanol’ün nörotoksik etkisi bilinmektedir. Metil alkol karaciğerde formaldehit ve formik asite metabolize olmaktadır. Aspartam yapısındaki aspartik asit ve fenilalanin amino asitleri enzimlerde ayrıştırılır. Serbest kalan fenilalanin metabolizma tarafından diketopiparazin (DKP) adında kanserojen bir maddeye dönüşmektedir. Aspartik asit ise eksitotoksin adı verilen toksik bir maddeye dönüşmektedir.

Hangi ürünlerde kullanılıyor?

Yüksek oranda şeker tüketiminin insanlarda çeşitli hastalıklara yol açtığının saptanmasından sonra, şekerler dışındaki tatlandırıcılara ilgi giderek artmıştır. Aspartam birçok düşük kalorili, şekersiz yiyecek ve içeceklerde önemli bir bileşen olarak kullanım alanı bulmuş ve şekersiz ürünler piyasasında son 20 yıl içinde başlıca büyümenin nedeni olmuştur.

Meşrubatlar, meyveli içecekler, sakızlar, meyveli yoğurtlar, dondurulmuş tatlılar, sofralık tatlandırıcılar, ilaçlar, çocuk şurupları ve antibiyotikler, düşük kalorili gıdalar, sporcu içecekleri, çikolatalar, nane şekerleri, dondurmalar,  kahvaltılık gevrekler, konserve meyveler… aspartam kullanılan ürünlere örnek verilebilir.

Aspartam Kullanılan Ürünlerin Etiketleri

Aspartamla tatlandırılmış içeceklerin ambalajlarında saklama koşulları, son kullanma tarihi, gebe ve süt veren kadınlara yönelik uyarılar, fenilketonüri hastalığı olanların bu içecekleri kesinlikle içmemesi gerektiği yolundaki bilgiler belirtilmelidir.

07.01.2011’de Resmi Gazete’de yayımlanan Türkiye Gıda Kodeksi Yönetmeliği Gıda Maddelerinde Kullanılan Tatlandırıcılar Tebliği’nin 6. Maddesi’ne göre;

“(2) Yukarıdakilere ilave olarak aşağıdaki hükümler de etiket üzerinde yer almalıdır:
a) "Doğrudan tüketim için …………….. bazlı tatlandırıcı" ifadesi, tüketiciye doğrudan sunulan tatlandırıcıların etiketinde yer almalı ve boşluk bırakılan yere ürünün bileşiminde bulunan tatlandırıcının veya tatlandırıcıların adı veya adları yazılmalıdır.
b) Tatlandırıcı ihtiva eden gıda maddelerinin etiketlerinde, tatlandırıcı içerdiğine dair ifade ürün adıyla aynı yüzeyde farklı ve dikkat çekici renkte ve büyüklükte belirgin bir şekilde yer almalıdır.
(3) Poliol veya şeker alkolü ve/veya aspartam ve/veya aspartam-asesülfam tuzu içeren ve tüketiciye doğrudan sunulan tatlandırıcıların etiketinde şu uyarılar yer almalıdır:
a) Polioller: aşırı tüketimi laksatif etkiye neden olabilir.

b) Aspartam: fenilalanin ihtiva eder.
c) Aspartam-asesülfam tuzu: fenilalanin ihtiva eder.”

Sonuç

Aspartamın sağlık üzerinde zararlı veya zararsız olduğu konusunda bir yorum yapmaktan ziyade her türlü ürünün doğada olan, doğalının kullanılmasını tavsiye ederiz.

Dr.Kimyager Hasan ÖZ

hasanmail@hotmail.com

Referanslar

1. Aspartam, Hammadeler.com, Web Erişim: http://www.hammaddeler.com/index.php?option=com_content&view=article&id=2597&Itemid=266

2. Magnuson BA, Burdock GA, Doull J et al., Aspartame: a safety evaluation based on current use levels, regulations, and toxicological and epidemiological studies, Critical Reviews in Toxicology 37 (8): 629–727.  Web Erişim:http://informahealthcare.com/doi/abs/10.1080/10408440701516184

Şekerler Hakkında Ayrıntılı Bilgi İçin TIKLAYINIZ.