1-Triklosan
2-PFCs
3-Ağır Metaller
4-Stiren
5-Ftalatlar
6-Parabenler
7-Alev Geciktiriciler
8-BPA/BPS
9-Formaldehit
10-Dioksinler
1-Triklosan:Kozmetik ve temizlik ürünlerinde kullanılan antibakteriyel ve anti mantar ajanlardan biridir. Antibakteriyel sabunlar, diş macunu, deodorantlar, kişisel bakım ürünleri, okul gereçleri(kalem, hesap makinesi, makas), plastik oyuncaklar, temizlik malzemeleri, çamaşır yıkama ürünleri, tekstil ürünleri, halılar ve yapıştırıcılarda kullanılabilmektedir. Bu kimyasalın hormonal bozukluklara, kas sisteminde bozukluklara, gebelik anomalilerine, cilt, göz ve akciğerde tahrişe neden olduğu ileri sürülmektedir.
2-PFCs: Poliflorlu bileşikler olan
PFC’ler halı, teflon tencere ve tavalar, şampuan, diş ipi, oje, boya ve
cilalar, temizlik ürünleri, elektronik ürünlerde kullanılabilmektedir. Bu
kimyasalın potansiyel sağlık etkileri şunlardır: Kanser, böbrek
rahatsızlıkları, tiroid, kalp krizi,
karaciğer rahatsızlıkları.
3-Ağır Metaller: Kullandığımız
ürünlerdeki sağlığa zararlı ağır metaller; antimon, arsenik, berilyum,
kadmiyum, krom, kurşun, civa, nikel sayılabilir. Bu ağır metallere hava, su,
oyuncaklar, elektronik ürünler, takılar vb. pek çok yolla maruz kalabiliriz.
Ağır metaller başta kanser olmak üzere pek çok sağlık problemi ve hastalığa
neden olmaktadır.
3.a-Antimon: Oyuncaklar,
kıyafetler, boyalar, piller, plastikler de bulunabilir. Kalp rahatsızlıkları,
üreme bozuklukları, solunum rahatsızlıkları, ciltte tahriş, böbrek ve mide
sorunlarına neden olabilir.
3.b-Arsenik: Elektronik ürünler
ve basınçlar işlenmiş tahta ürünlerde bulunabilir. Arseniğin kanserojen olduğu
bilinmektedir.
3.c-Berilyum: Televizyonlar,
bilgisayarlar, hesap makineleri, elektrik ve elektronik ürünlerinde
bulunabilir. Akciğer rahatsızlıkları ve kansere neden olabilmektedir.
3.d-Kadmiyum: Piller, metal
içerikli oyuncaklar, boyalar, fotovoltaik araçlar ve plastik ürünlerde
bulunabilir. Bilişsel bozukluklar, akciğer rahatsızlıkları ve kanser, böbrek
hastalıkları ve kemiklerde zayıflığa neden olabilir.
3.e-Krom: Çelik ve metal
alaşımları, krom kaplamalar, boya ve pigmentler, deri ve ahşap ürünler,
tekstiller, fotokopi makinesi tonerlerinde bulunabilir. Akciğer hastalıkları ve
kanser, gastrointestinal ve nörolojik etkiler ile üreme üzerine etkileri olduğu
ileri sürülmektedir.
3.f-Kobalt: Alaşımlar, piller,
boyalar ve pigmentler (kobalt mavisi), mıknatıslar, lastikler, seramiklerde
bulunabilir. Akciğer sorunları, ciltte tahriş, tiroid üzerine etkilere neden
olabilir.
3.g-Kurşun: Oyuncaklar, seramik,
boyalar, ruj, plastik ürünler, tekstil ürünlerinde bulunabilir. Sağlık
üzerindeki potansiyel etkileri; beyin ve sinir sistemi hasarları, davranış ve
öğrenme sorunları, düşük IQ, işitme sorunları, anemi, hipertansiyon, böbrek
fonksiyonlarında azalma, üreme sorunları olarak sıralanabilir.
3.h-Civa: Piller, boyalar,
elektronik ürünler, lamba ve ampuller ile termometrelerde bulunabilir. Gelişim
sorunları, böbrek rahatsızlıkları, nörolojik rahatsızlıklar, merkezi sinir
sistemi, gastrointestinal sistem ve solunum üzerine etkileri olduğu
söylemektedir.
3.i-Nikel: Madeni para, takı,
nikel kaplamalar, seramik ve pillerde bulunabilir. Kanser, akciğer
rahatsızlıkları ve alerjik reaksiyonlara neden olduğu ileri sürülmektedir.
4-Stiren: Petrol yan ürünü olan
stiren ‘köpük’ olarak da bilinmektedir. Plastik, lastik ve reçine yapımında
kullanılır. Elde edilen ham maddeler strafor bardak ve gıda kapları, köpük
ambalajlar, yapı ve ev bakım ürünleri, fiberglas ve yalıtım ürünleri, halı,
kauçuk ve plastiklerde bulunur. Sağlık
üzerindeki potansiyel etkileri; kanser (lösemi, lenfoma), karaciğer, böbrek ve
dalakta hasar, sinir sistemi rahatsızlıklar, solumun ve gözde tahriş,
gastointestinal rahatsızlıklar, görme ve işitme kaybı, hafıza ve
konsantrasyonda bozuk olduğu söylenmektedir.
5-Ftalatlar: PVC ürünlerinde
bulunmaktadır. Vinil kaplamalar, inşaat malzemeleri, yemek kapları, kişisel
bakım ürünleri ve parfümlerde bulunabilir. Erkek üreme sistemi üzerinde
rahatsızlıklara (kısırlık, sperm sayısında azalma, penis malformasyonu) neden
olduğu bildirilmektedir.
6-Paraben Kişisel bakım ürünleri,
güneşten korunma ürünleri, şampuan, saç kremi, saç şekillendirme ürünlerinde
bulunabilir. Hormonal bozukluklara (östrojeni taklit etme, testosteronu inhibe
etme) neden olduğu ileri sürülmektedir.
7-Alev Geciktiriciler: Elektronik ve
kanepe, paspas köpük yastıklar gibi plastik içerikli ürünler ile yalıtım
malzemelerinde sıklıkla kullanılırlar. Sağlık üzerindeki potansiyel etkileri;
karaciğer, böbrek, testis ve böbrek üstü bezi kanseri şeklinde sıralanabilir.
8-BPA/BPS: Bisfenol A(BPA) geri
dönüşüm sembolü ‘7’ ve polikarbon ‘PC’
işaretli plastik kaplarda bulunabilir. Fakat tüm geri dönüşüm sembolü ‘7’ taşıyan plastiklerde
bulunmayabilir. Bunun için ‘BPA içermez’ ibaresi bulunan ürünleri tercih
ediniz. Konserve kavanozlarının metal kapaklarında aksi belirtilmemişse BPA
bazlı astar kullanılmış olabilir. BPA’nın
konserve gıdalar, polikarbon plastik ürünler, oyuncaklar, bahçe
hortumları ve yazar kasa fişlerinde bulunabileceği bildirilmektedir. Bisfenol S (BPS)’nin de yazar kasa fişlerinde
bulunabileceği söylenmektedir. BPA’nın çocuklarda bilişsel ve davranışsal
bozuklara yol açabileceği, hormonal bozukluklara yol açarak; prostat üzerine
olumsuz etkileri olduğu bildirilmektedir. BPS de hormonal bozukluklara yol
açabilmektedir.
9-Formaldehit: Yaygın olarak
losyonlar, duş jeli, şampuan, inşaat malzemeleri ve tekstil ürünlerinde
bulunabilmektedir. Formaldehitin kanser (burun, boğaz, lösemi), göz, burun,
boğaz tahrişi, kontakt dermatite neden olabileceği ve astımı tetikleyebileceği
bildirilmektedir.
10-Dioksinler: Dioksinler doğal
olarak bulunan bileşikler değildir. Çeşitli endüstriyel faaliyetler sırasında
oluşur, çevreye zararlı olduğu kadar insan sağlığına da zararlıdır. Dioksinler
klor veya brom içeren endüstriyel üretim esnasında veya klor varlığında organik
bir maddenin yanması sonucu oluşurlar. Metal işleme ve eritme işlemleri,
örneğin demir, kurşun, çinko, bakır, mağnezyum ve titanyum eritilmesi ve
işlemesi, çelik üretimi sırasında dioksinler oluşabilir. Kağıt hamurunun
beyazlatılması sırasında klor ve klorlu bileşikler kulanılmaktadır. Kağıt
hamurunun pişirilmesi sırasında bu klorlu bileşikler dioksinlere dönüşmektedir.
PVC, klorobenzen, halojenlenmiş difenil eterleri, boya ve pigmentler gibi
klorlu bileşikler ile klorun kimyasal üretimi sırasında dioksinler
oluşabilmektedir. Dioksin çoğunlukla insan vücuduna gıdalarla et, süt ve balık
ürünlerinin tüketimiyle alınmaktadır. Dioksinlerin sebep olduğu başlıca kanser
türleri; sindirim, karaciğer ve göğüs kanserleridir. Anne kanında bulunan
dioksinin fetüse veya plesantaya geçmesi sonucu; gelişme bozuklukları, lenfoid
ve gonadal atrofi, kloroakne, hepatotoksisite, damak yarığı, kusurlu böbrek
oluşumu gibi doğuma ait bozukluklar meydana gelebilmektedir.
Dr.Kimyager Hasan ÖZ
