Teflon

Annelerimizin yemek pişirmede kullandığı, yapışmaz teflon tava ve tencelere bir dönem çok meşurdu. Belki hala öyle ama yerine yeni alternatifler sunulmuş durumda. Belki bu yeni alternatiflerin de etkisiyle teflon maddesinin sağlık üzerindeki etkileri tartışılmakta ve bu konuda çeşitli bilimsel çalışmalar yapılmaktadır. Teflon, florlanmış etilen polimeri olan bir politetrafloroetilendir. PTFE polimerin ticari adı teflondur. Termoplastik olarak sınıflandırılmaktadır.

 PTFE, belli bir sıcaklıktaki ısıya, kimyevi maddelere, neme ve sürtünye karşı dayanıklıdır.Çünkü flor atomların uzun doymuş karbon atomlarından oluşan bu yapıda atomlar arasındaki bağ çok güçlüdür ve bu yapı sayesine PTFE inert özelliklere sahiptir.

Teflon ilk defa Du Pont  kimyagerlerinden Roy Plunkett tarafından 1938 yılında açıklanmış ve sonra malzemenin gelişimi  hızla sürmüştür. Teflon endüstriyel kaplamalar, bir sprey boya gibi malzeme yüzeyine püskürtülmektedir. Tetraflor, etilenin yüksek basıncında serbest radikal başlatıcılarla 75-80^oC sıcaklıklarda polimerleşmesinden oluşmaktadır. Tetrafloretilen  daha çok  aşağıdaki tepkimelerde elde edilmektedir [1].

  

CaF₂ + H₂SO₄  ----------> 2 HF + CaSO₄          (1)

CHCl₃ +2 HF ------------> CHClF₂ + 2 HCl       (2)

2 CHClF₂   ------------->    CF₂ = CF₂ + 2 HCl   (3)

PTFE yapışmayan kaplamalar, ara kaplama ve son kaplama olmak üzere iki kat kaplama tabakasından oluşmaktadır. PTFE kaplamalar, 290 °C’ye kadar  sıcaklıklarda kullanılabilmektedir. Genel olarak bilinen teflon yapısı PTFE olmasına rağmen bunun dışında Teflon FEP (Fluorinated Ethylene Propylene kopolimeri), Teflon PFA (Perfluoroalkoxy), Teflon ETFE (Ethylene ve Tetrafluoroethlene kopolimeri), Teflon–S Tek Tabaka, Teflon–S Kuru Yağlayıcı, Teflon SF altı tane daha temel teflon yapısı mevcuttur.

Yapıştırmayan tava ve tencereler birçok kadına çok pratik bir çözüm gibi görünmekte,  bu tavada ne pişilirse pişirilsin yapışmamakta, kolayca yıkanabilmektedir. Ancak teflon tavaların kullanımında bazı hususlara dikkat edilmezse; sağlık açısından riski olabilmektedir. Mutfakta kullanılan kaplar/tavalar ocakta bırakıldığında ve aşırı ısındığında (280ºC üzerinde) toksik etkilere neden olan ürünler açığa çıkmaktadır.  Polimer kaplamanın ısınmasıyla zararlı asidik ve uçucu gazların ortaya çıktığı bilinmektedir. Telfon kapların sağlık üzerine etkileri konusunda pek çok çalışma yapılmamıştır. Teflonun yapısındaki Perflorooktanoik Asit (PFOA, C-8), sağlık açısından tartışmalıdır. Çalışmalar, teflon ve PFOA’nın aşırı sıcaklıkta tetrafloroetilen (TFE), hegzafloropropan (HFP), oktaflorosiklobütan (OFCB), perfloroizobütan (PFIB), karbonilflorür (COF₂), karbontetraflorür (CF₄), trifloroasetikasit (TFA), trifloroasetik asit florür, perflorobütan, silikon tetraflorür (SiF₄), hidroflorikasit (HF), monofloroasetik asit (MFA) gibi toksik gazların ortaya çıkmasına neden olduğunu göstermiştir [2].  Bu kimyasallar oldukça toksik olup,  polimer gaz sendromuna neden olabilmektedir. Polimer Gaz Sendromunun (Polymer Fume Syndrome) organoflorürlerin yıkım ürünlerinin solunmasıyla ortaya çıktığı belirtilmektedir. 

-Perfloroizobütan (PFIB): Fosgenlere göre yaklaşık 10 kat daha toksiktir.  Bu gazın solunması, ölümle sonuçlanabilen pulmoner ödeme sebep olmaktadır. Bu gazın solunması, ölümle sonuçlanabilen pulmoner ödeme sebep olmaktadır [3]. 475-540 ^oC’de açığa çıkmaktadır.

-Perflorooktanoik Asit (PFOA): Teflon malzeme yapımında PTFE polimeri ana madde olmasına rağmen teflon malzemeler sadece bu floropolimerden meydana gelmemekte, ilave sentetik bileşikler de eklemektedir. Perflorooktanoik Asit (PFOA), floropolimerlerin yapımında kullanılan, suda çözünebilen, sudaki sıvıları ve yağları emulsifiye edebilen bir kimyasaldır.

PFOA insanlar için toksik ve kanserojen bir maddedir. Ayrıca hormon dengesi üzerinde de etkileri bulunmaktadır. Amerikada yapılan bir çalışmada kan serumunda PFOA seviyesi yüksek olanlarda; kolestrol ve  ürik asit sevilerinde artma olduğu saptanmış ve PFOA ile ilişkilendirilmiş, erken hayvan deneylerinde US’de kronik böbrek hastalıkları ile PFOA arasında bir bağlantı olabileceği bildirilmiştir [4].

-Karbonilflorür(COF₂): Fosgenin florürlü analoğudur. 440-700 ^oC’de açığa çıkmaktadır.  Yüksek derecede toksiktir. Solunum yoluyla alındığında ölümcül olabilir.

-Monofloroasetikasit (MFA):  Düşük dozlarda bile  öldürücüdür.  Solunması halinde öksürük, boğaz ağrısı, uyuşma karıncalanma hissi, aritmi meydana gelebilir. Trikkarboksilik asit döngüsünü inhibe eder [2].

-Hidroflorik asit (HF): Yüksek derecede toksik ve aşındırıcı bir gazdır.  Solunum yoluyla alınması akciğerde büyük hasarlara ve ödeme sebep olabilmektedir [2].

Teflon üreticilerine göre mutfakta kullanılan malzemelerde bu sıcaklıklara çıkmak mümkün olmadığı için; günlük kullanımdaki teflon sağlık açısından bir risk oluşturmamakta, teflonun kullanıldığı sanayi kollarındaki işçiler bu toksik gazlarıdan etkilenme riskine sahiptir. Ancak bazı uzmanlar bunun aksini savunmakta, boş tavanın 400 ^oC’ye çıkabildiğini söylemektedir.

Sonuç:

Teflonun yüksek sıcaklıklarda sağlığa zararlı, toksik gazlar meydana getirerek bozunduğu bir gerçektir. Ancak bu bozunma yaklaşık 400^oC’nin üzerindeki bir sıcaklıkta meydana gelmektedir. Mutfakta kullandığımız teflon tava ve tencereler açısından olaya baktığımızda bu sıcaklıklara çıkıp çıkılmayacağı tartışmalı olsa da böyle bir risk olduğu bir gerçektir. Teflonun bu toksik etkisine daha çok teflon malzemesini kullanan sanayi dallarında çalışan işciler maruz kalmaktadır. Bu zehirli gazlarla maruziyet sonucu oluşan belirtiler gribe benzer olduğundan çoğu kez teflondan kaynaklı bir zehirlenme olduğu tehşis edilememektedir. Dahası bu gazlara zehirleyici dozda maruz kalmadığında kısa vadede belirtiler görülememektedir. Tüm bu bilgiler ışığında mutfakta teflon malzemelerini kullanırken almamız gereken önlemleri şu şekilde sıralayabiliriz:

-Teflon kaplarda kısık ateşte pişirme yapmalı ve pişirme süresinin 2 saatten fazla olmamasına dikkat etmeliyiz.

-Bu kaplar yağsız ısıtıldıklarında ani sıcaklık artışı nedeniyle zararlı kimyasalların oluşma ihtimali artmaktadır. Bu nedenle yağsız pişirmelerden kaçınmalıyız.

-Teflon kapların temizliğinde sert, aşındırıcı, delici, çizici... malzemeleri kullanmaktan kaçınmalıyız.

-Eskimiş, çizilmiş teflonların kullanmamalıyız.

-Teflon kap alıken, kaliteli ve güvenli firmalar tercih edilmelidir.

Dr.Kimyager Hasan ÖZ

hasanmail@hotmail.com

Kaynaklar

[1] BROYDSON, J. A., “Plastics Materials”, Butterworth Heinemann Ltd. Linacra House,

Jordan Hill, Oxford, Great Britain, 1989.

[2]  Teflon. http:\tuberose.com/Teflon.html [Erişim Tarihi: 06. 06. 2012].

[3]  Patocka J, Bajgar J. Toxicology of perfuluoroisobutene, ASA_Newsletter, http://www.asanltr.com/ASANews-98/pfib.html  [Erişim tarihi: 06.06.2012].

[4] Shankar, A., Jie X., Alan D., Perfluoroalkyl Chemicals and Chronic Kidney Disease in US Adults, American Journal of Epidemiology, 174 (8): 893–900, 2011.