Propolis arıların bitki filiz ve
tomurcuklarından topladığı,
antibakteriyal, antiviral, antifungal, antioksidan, antiparazitik
özelliklere sahip, bal mumu ve arı enzimleriyle karışık, yapışkan ve reçinemsi
bir maddedir [1]. Arılar propolisi kavak, meşe, kayın, okaliptus ağaçları ve
çalılıklardan toplarlar. Propolis, eski Yunan’da pro (ön, giriş) ve polis (şehir)
anlamında, bal arılarının kovan savunması ile ilgili olarak kullanılmıştır.
Propolis çok eski çağlardan beri bilinmekteydi. Mısırlılar ölülerin çürümesini
engellemek amacıyla propolisten faydalanmışlardır. Yunanlılar doğal bir
antibiyotik olarak kullanılmıştır. Yaşadıgımız yüzyılda tedavi edici özelliğinin yanısıra doğal
kozmetik ve sağlık için kullanılan gıda takviyelerinin içeriğine eklenmektedir
[2, 3].
Kimyasal Yapısı:
Propolis içeriği; toplanılan
bitki kaynağına, arı türü, ırkı ve ekolojik koşullara bağlı olarak değişmektedir.
Yapısında yaklaşık 150 kimyasal bileşik, 20'den fazla mineral madde, bal mumu,
reçine ve polen bulunmaktadır. Bunlardan %50’si reçineli bileşikler ve balsam,
%30 bal mumu, %10 temel ve aramotik yağlar, %5 polen ve diğer maddelerdir [4].
Bileşik Sınıfı
|
Bileşik
|
% 40-60 Balsam
|
Fenolik maddeler: Fenoller, Fenolik asitler, Flavonoidler,
chalconler, fenolik gliseridler
Diğerleri: Alifatik ve fenolik asitler, alkoller,
esterler, aldehitler
|
%3-5 Aromatik yağlar
|
Mono sesquiterpenler
|
%20-35 bal mumu
|
Bal mumu maddeleri
|
%5 Diğer maddeler
|
%2,1 temel mineraller , %2 polisakkaritler, %0,7
proteinler, amino asitler, aminler ve amidler, eser miktarda karbonhidratlar,
laktonlar, benzoik asit ve esterleri, steroidler, vitaminler
|
Tablo-1: Kavak ağacından elde edilmiş propolisin içeriği [5].
Propolis 15-25°C arasında mum
kıvamında elastik bir yapı göstermekte, soğukta katı kırılgan bir şekle dönüşmektedir.
Yüksek sıcaklıklarda (30-40°C) yumuşayıp yapışkan bir durum almakta, 80°C da kısmen
erimektedir. Propolisin rengi bitki kaynağına bağlı olarak sarı, yeşil ve koyu
kahverengine kadar değişim göstermektedir. Suda az çözünmektedir. Tıbbi amaçlı
kullanımlar için %70’lik etanolde çözülmüş çözeltisi kullanılmaktadır.
Sağlık Üzerine Etkisi:
Propolisin sağlık üzerine
etkisinin belirlenmesi üzerine literatürde çok sayıda çalışma mevcuttur.
-Antimikrobiyal etkisi: Tüm propolis türlerinin antimikrobiyal
etkiye sahip olduğu bildirilmiştir. Propolisin
etkili olduğu bakteri türleri: Gram-pozitif bakteriler (Bacillus cereus,
Bacillus mesentericus, Corynebacterium spp., Corynebacterium diphtheriae,
Diplococcus pneumonae, Enterococcus spp., Mycobacteria sp., Mycobacterium tuberculosis,
Staphylococcus aureus, Streptococcus: critecus epidermis faecalis mutans,
pyogenes, viridans, sobrinus), Gram negatif bakteriler (Branhamella
catarrhalis, E. coli, Helicobacter pylori, Klebsiella ozaemae, Proteus
vulgaris, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella: choleraesuis, dublin,
enteritidis, exneri, gallinarum, pullorum, , paratyphi-A, paratyphi-B, Shigella:
dysinteriae, sonnei) [5]. Bu nedenle propolis geniş spektrumlu bir antibiyotik
olarak kabul edilebilir.
-Antiviral etkisi: Propolisin herpes virüsü, potato virusu,
influenza (grip) virusu, adenovirüs, coronavirus, newcastle hastalığı, polio
virüs, rotavirus üzerine etkisi olduğunu bildiren çalışmalar mevcuttur [6].
-Antifungial (Mantara karşı) Etkisi: Candida
albicans, candida glabrata, candida krusei, ve Trichosporon spp. gibi mantar
türlerine karşı etkilidir [7].
-Antiparazit Etkisi:
Cholomonas paramecium, giardia
lambia, trichomonas vaginalis, trypanosoma cruzi gibi parazit türleri üzerine
etkilidir [8].
-Antioksidant etkisi: Propolis içerindeği bulunan flavonoidler
vasıtasıyla antioksidant etkiye sahiptir. Yapılan çalışmalarda bileşiminde
toplam polifenol miktarı fazla olan propolislerin daha fazla antioksidan etkiye
sahip olduğu belirlenmiştir [9]. Propolis içeriğindeki maddeler vücudumuzdaki
serbest radikallere zararlı etkisini ortadan kaldırarak; çeşitli kanser
türleri, immün sistem rahatsızlıkları, romatoid artrit, kardiovasküler ve nörodejeneratif
hastalıklara karşı vücudu korumaktadır.
-Antihistaminik etkisi: Propolis histamin ve serotonin kaynağıdır. Histamin
ve seratonin vücudun herhangi bir alerjiye karşı mücadelesi için
gereklidir. Antihistaminik etkisi propoliste bulunan biofalavoidin alınması ile
gerçekleşmektedir.
-Propolisin etkili olduğu hastalıklar: Astım, romatizma, akciğer
hastalıkları, kanser, doku yenileyici, şeker hastalığı, toksinleri vücuttan
atma, sindirim, solunum, dolaşım sistemi bozuklukları, beriberi, deri
ülseri, diş ağrısı, mide ülseri, nefrit, kanı temizleme, kolesterolü
ve trigliseriti düşürme, unutkanlık, beyin damarlarının kireçlenmesi, yağ
yakıcı, guatr, kalp yetmezliği, kaşıntı,tansiyon, prostat, damar
sertliği [5, 6, 10].
Geçmişteki Sağlık uygulamaları: Eski Sovyetler Birliği’nde verem
hastalığının iyileştirilmesinde hastalara 4 aydan 10 aya kadar 3 kez propolis
verilmiş, olumlu sonuçlar alınmıştır. Romanya’da ülser tedavisinde, Rusya’da
ameliyat öncesi ve sonrası enfeksiyonu önlemek ve ateş yükselmesini önlemek
için hastalara propolis verilmiştir.
Propolisin kozmetik sektöründe kullanımı:
İşlev
|
Kullanıldığı Yer
|
Anti-bakteriyel
|
Deodorantlar, ter önleyiciler
|
Kepek önleyici
|
Şampuanlar ve saç losyonları
|
Anti-mikrobiyal
|
Akne önleyiciler, traş sonrası
losyonlar
|
Temizleme
|
Cilt temizleyici krem ve
losyonları
|
Koruyucu
|
Tüm Kozmetikler
|
Tablo-2: Kozmetik sektöründe propolis kullanımı [11].
Kozmetik sektöründe propolis
anti-alerji, anti-iltihap, anti-androjen, anti-lipaz, anti-mikrobiyal ve
kollajen sentezini arttırıcı etkileri nedeniyle cilt koruyucu olarak
kullanılmaktadır [12].
Propolis kullanım şekilleri:
Kimyasal olarak sentezlenen
ilaçların artan yan etkileri ve doğal ürünler kullanmaya yönetlik talebin
artmasıyla birlikte, propolisten yeni ürünler elde edilmiştir: Kapsül, tablet,
granül, pastil, sakız, dudak kremi, diş macunu, ağız spreyi, sabunu, jeli, tozu...
Ham propolis ağızda yumuşatılarak sakız şeklinde çiğnenebilir niteliktedir. Propolis
güvenli bir diyet ürünü olduğu, düzenli alındığında herhangi bir yan etkisinin
olmadığı, hemen her türlü hastalığa karşı olumlu bir direnç yarattığı bilinmekteyse
de bazı bünyelerde alerjik etki oluşturma ihtimali mümkün olduğu ve içeriğinde
çok sayıda doğal kimyasal madde bulundurduğu için özellikle belirgin bir
hastalığı olanların doktor tavsiyesi ve gözetiminde kullanılması önerilir.
Sonuç:
Doğal ürünlere olan ilginin
arttığı günümüzde, geçmişte de tıbbi uygulamaları olan propolis antibiyotik ve
diğer pek çok özelliği ile karşımıza çıkmaktadır. Propolis içeriğindeki farklı
ve çok sayıdaki kimyasal madde ile farklı amaçlarla kullanılabilmektedir.
Farklı bölgelerden elde edilen propolisin farklı bileşimlere sahip olması
nedeniyle kullanımdan önce propolisin içeriği belirlenerek, bu içeriğe uygun
amaçlarda kullanılması gerekmektedir. Kullanım açısından güvenilir bir ürün
olmasına rağmen, ilaç amaçlı kullanımlarının doktor tavsiyesi ve gözetiminde
olması gerekmektedir.
Kaynaklar
[1] Bankova, V.,
Castro, S.L., Marcucci, M.C., Propolis: recent advances in chemistry and plant
origin. Apidologie 31, 3–15, 2000.
[2] Ghisalberti,
E.L., Propolis: A review, Bee World 60, 59–84, 1979.
[3] Castaldo, S., Capasso, F., Propolis, an
old remedy used in modern medicine, Fitoterapia 73, S1–6, 2002.
[4] BURDOCK, G. A., Review of the biological properties and
toxicity of bee propolis, In Food Chemistry and Toxicology, vol. 36, p.
347-363, 1998.
[5]
Bogdanov S., Propolis:Composition,
Health, Medicine: A Review, Bee Product Science,
www.bee-hexagon.net, 11 April 2011.
[6] FAO, Agriculture
and Consumer Protection, Propolis, http://www.fao.org/docrep/w0076e/w0076e14.htm
[7]
KOC, A. N., SILICI, S., KASAP, F., HORMET-OZ, H.T., MAVUS-BULDU, H., ERCAL, B.
D., Antifungal Activity of the Honeybee Products Against Candida spp. and
Trichosporon spp., Journal of Medicinal Food, 14 (1-2): 128-134, 2011.
[8]
Martos I., Cossentini M., Ferreres F.,
Tomas-Barberan F.A., Flavonoid Composition of Tunisian Honey and Propolis. J.
Agric. Food Chem. 54:2824–2829, 1997.
[9]
KUMAZAWA, S., HAMASAKA, T., NAKAYAMA, T., Antioxidant activity of propolis of
various geographic origins, Food Chemistry,
84 (3): 329-339, 2004.
[10]
Hepşen, F., Tilgen, F., Er, H., Propolis:Tıbbi Özellikleri ve Oftalmolojik
Kullanımı, Turgut Özal Tıp Merkezi Dergisi, 3(4):386-391, 1996.
[11] KRELL, R., Value-added
products from beekeeping, FAO Food and Agriculture Organization of the United
Nations Roma; 409 pp, 1996.
[12] TATSUHIKO, T., NAOKO,
K., YUKO, H., Application of the material of honeybee origin, Application of the cosmetic material of the
honeybee origin (Japanese), Frag J. 30:
17-24, 2011.
