Yılbaşına sayılı günler kala ‘Sahte
İçki’ konusunda dikkatli olmak gerekir. Aslında en güzeli bu zararlı
alışkanlığı terk etmek ama bu kişisel bir tercihtir. Sahte içki konusunda en
büyük sahtekarlık alkol konusunda yapılmaktadır. Çünkü içki üretiminden yüksek
maliyet kalemlerinden biri alkoldür. Ölümlere neden olabilen bu sahtekarlık
etil alkol yerine metil alkol kullanılmasıyla yapılmaktadır.
Metil alkol (metanol) odun
talaşının damıtılmasıyla edilmesi ile elde edilir. Doğal olarak hiçbir canlı
fermantasyonla metil alkol üretemez. Çok az miktardaki metanol dahi canlı
organizma için zehirdir. 25 gram metanol içilirse; insanlarda körlüğe neden
olur. Endüstride boya inceltici,
teksir makine sıvısı, antifriz, cam temizleyici gibi maddelerin yapımında
kullanılır. Saf metanol 1 atm
basınçta 64,6 oC’de kaynayan akışkan bir sıvı olup, parlak olmayan
mavimsi bir alevle yanar[1].
İçkilerde bulunan ve bulunması
gereken alkol çeşidi etil alkoldür (etanol). Etanol, bitkisel alkoldür. Renksiz
ve yanıcı bir kimyasal bileşiktir. Alkollü içeceklerde kullanılan tek alkol
türüdür. Ayrıca ilaçlarda da kullanılabilmektedir.
Kimyasal formülü C2H6O olup EtOH ya da C2H5OH
olarak da ifade edilmektedir. Saf etanol 1 atm basınçta 78,4 oC’de
kaynamaktadır[2].
Etil
alkolün bitkisel hammaddeden elde edilmesinde bir miktar metil alkol de
oluşabilir. Ayrıca çeşitli gıda maddelerinde üretim sırasında içerikteki
kimyasalların etkileşmesi sonucu etil alkol oluşabilmektedir. Bu nedenle Türk
Gıda Kodesi Alkolsüz İçecekler Tebliği ne göre üretimin doğasından kaynaklı etil
alkol miktarı en çok 3,0 g/L’dir[3]. Türk Gıda Kodeksi'ne göre alkollü içeceklerden
rakıda bulunmasına izin verilen metil alkol miktarı en fazla 150 gr/hektolitre,
brendi / brandy / weinbrandda, en fazla 200 gr/hektolitre, üzüm cibresi
distilat içkisinde en fazla 1000 gr/hektolitre’den fazla olmamalıdır[4].
Bu miktardan yüksek oranlarda metil alkol içeren ürünler sağlık açısından
riskli olarak değerlendirilir.
Sahte İçki Nasıl Zehirler?
Sahte içki aracılığıyla alınan
metil alkol, akan karışır. Kan yoluyla karaciğere gelen metil alkol önce, alkol
dehidrogenaz ve formaldehid dehidrogenaz enzimleri tarafından önce yavaş olarak
formaldehide, daha sonra aldehit
dehidrogenaz enzimi ile formik aside metabolize edilir. Bu dönüşüm etil alkole
oranla 5-10 kere daha yavaş oluşur. Yavaş yıkılım, metil alkolün organizmada
birikimine neden olur. Formik asit sitokrom c oksidaz aktivitesini inhibe eder.
Oluşan asidozun ana kaynağı formik asid
olmakla birlikte laktik asid birikimi de asidoza katkıda bulunur. Oluşan format ve laktik asid anyon açığının artışına
neden olur. Ayrıca körlük oluşumu birincil olarak formik aside bağlıdır[5].
Metil alkolün kandaki düzeyi 20
miligram/100ml üstünde olan dozlar toksik, yani zehirleyici doz olarak kabul
edilmektedir. 40 miligram/100ml üstü çok ciddi bozukluklara yol açmakta, 80-100
miligram/100 ml düzey genellikle sınır düzeyi olarak kabul edilmektedir. Yani alınan
metil alkol miktarına bağlı olarak, alınan 4-15 ml miktar körlük, 15-100 ml dozda ölüm meydana
gelebilmektedir[6].
Zehirlenme belirtileri 12 - 24
saate kadar görülmeyebilir. Zehirlenme mide bulantısı, karın ağrısı, baş
dönmesi, güçsüzlük gibi belirtilerle başlar ve merkezi sinir sisteminde çökme,
körlük, tansiyon düşüklüğü, koma, ölüm ve bu olumsuz tablonun ciddi sonuçları
olarak ortaya çıkar[5]. Gerçek içki nedeniyle ortaya çıkan şikayetler
zamanla azalır. Sahte içki zehirlenmesinde şikayetler gittikçe artar, görme
bozuklukları gibi şikayetler şiddetlenir.
Tedavi Şekilleri
Hastanın etkilenme durumuna ve
etkilenme özelliklerine göre farklı tedaviler uygulanmaktadır: Sıvı tedavileri,
mide yıkanması, aktif karbon uygulaması, asidoz tedavisi vitamin uygulamaları,
diyaliz uygulamaları, özel ilaçlar (panzehir özelliği gösteren) ve etil alkol
tedavileri gibi.
Sahte İçkiye Karşı Ne Gibi Önlemler Alınabilir?
Alkollü içeceğin satış
fiyatı ‘çok uygunsa’, mutlaka bir daha düşünün! Toplu şekilde içki servis
eden işletmeler, yetkili dağıtıcılar dışındaki firmalardan alım yapmamaya özen
göstermek zorundadır. Sahte içkinin ambalaj bilgilerine dikkat ederek
anlaşılabilir:
1- İçkilerin orijinal ambalajında olup olmadığına dikkat edilmelidir. Yıpranmış ambalajlı ürünler kesinlikle alınmamalıdır.
2-İçki şişesinin üzerinde
bakanlık onaylı kayıt numarası olup olmadığı kontrol edilir.
3- Ambalaj üzerinde TAPDK
bandrolü aranmalıdır. Bandrol üzerindeki
logolar yukarı-aşağı yönde hareket ettirildiğinde ve farklı açılardan bakılmak
suretiyle kontrol edildiğinde, mavi-turkuvaz renk dönüşümüne dikkat
edilmelidir.
4- Tüketim öncesi içkinin göz
önünde açılması sağlanmalıdır. Kapağı açık ürünler alınmamalıdır. Ayrıca
kapağın orijinal olmasına dikkat edilmelidir. Bazen kapak Japon yapıştırıcısı
ile yapıştırılıp, ilk açılışta ‘tık’ sesinin gelmesi sağlanmaktadır.
5-Şişenin arka yüzünde Türkçe
bilgilendirme etiketi olmasına dikkat edilmelidir.
6-Alkollü içki alınırken mutlaka
fiş veya fatura alınız.
7- Şüphelenilen durumlarda, 174
Alo Gıda Hattı aranabilir[7, 8].
Kaynaklar
[1] Wikipedia, Metanol, http://tr.wikipedia.org/wiki/Metanol,
Erişim tarihi:18.12.2013
[2] Wikipedia, Etanol, http://tr.wikipedia.org/wiki/Etanol,
Erişim tarihi:18.12.2013
[3] Türk Gıda Kodeksi, Alkolsüz İçecekler Tebliği, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=9.5.11376&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=alkols%C3%BCz
, Erişim Tarihi:18.12.2013
[4] Türk Gıda Kodeksi, Distile Alkollü İçecekler Tebliği, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=9.5.7993&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=2005/11,
Erişim Tarihi:18.12.2013
[5] Türk Farmakoloji Derneği,
Metanol Zehirlenmesinde Tanı ve Tedavi Rehberi, http://www.tfd.org.tr/eski/metil_alkol_zehirlenmesi.pdf,
Erişim tarihi:18.12.2013
[6] Sahte Alkol Zehirlenmesi ve
Tedavisi, http://www.turkmedikal.com/sahte-alkol-zehirlenmesi-ve-tedavisi.htm,
Erişim tarihi:18.12.2013
[7] Olay.com.tr, Sahte İçkiyi
Nasıl Anlarsınız?, http://www.olay.com.tr/haber/yasam-26691/sahte-ickiyi-nasil-anlarsiniz-135236.html#.UrLg9tJdVEI,
Erişim tarihi:18.12.2013
[8] Ensonhaber.com, Sahte İçkiyi
Nasıl Anlarsınız?, http://www.ensonhaber.com/sahte-icki-nasil-anlasilir-2012-12-27.html,
Erişim tarihi:18.12.2013
