Oktan Sayısı

Oktan veya oktan sayısı bir motor yakıtının performansını ifade eden standart bir ölçüdür.  Oktan sayısı, teknik anlamıyla, benzinin vuruntu kalitesinin değerlendirilmesi için kullanılan bir ölçüttür. Yüksek oktanlı yakıtlar yüksek performansa sahiptir [1].

Oktan sayısını ölçmek için iki yöntem vardır: Araştırma Oktan Sayısı Yöntemi (RON-Research Octane Number) ve Motor Oktan Sayısı Yöntemi (MON-Motor Octane Number). Genellikle daha çok araştırma yöntemi kullanılır. Araştırma yöntemine göre 90 oktan sayılı benzinlere normal benzin ve 95 oktan sayılı benzinlere süper benzin adı verilir. 

Belirlenmiş deney koşullarında ilgili yakıtla aynı vuruntu özelliği gösteren izo-oktan (2,2,4 trimetil pentan, C₈H₁₈) ve normal heptan (C₇H₁₆) karışımı içindeki izo-oktanın hacim oranı belirlenir. Genellikle benzinin niteliğini belirtmekte kullanılır. İzo-oktandan (Saf oktan) meydana gelmiş olan bir benzinin oktan sayısı 100’dür ve normal heptan ise 0’dır. Bu iki kimyasal madde benzinin içerisinde çeşitli oranlarda karışım halindedir. Eğer benzin içerisinde bulunan oktan-heptan karışımının %90’i saf oktan ise bu benzinin oktan sayısı 90’dir [2].

Ham petrolün atmosferik şartlar altında damıtılmasıyla birlikte elde edilen benzinin oktan sayısı 40-70 arasındadır. Ancak daha sonraki prosesler ile benzinin oktan sayısı 80 civarına kadar yükseltilir. Bu ürünler daha sonra uygun oranlarda karıştırılırlar. Ayrıca benzin içerisinde kurşun alaşımları, korozyonu engelleyici maddeler, katıklar ve deterjanlar bulunur. Motor vuruntusunu önleyici katkı maddeleriyle, benzinin oktan sayısı 100'ün üzerine çıkarılabilir. Bu tür benzinler ‘süper benzin’ adıyla bilinir. Türkiye'de satılan süper benzinin oktan sayısı 97'dir. Kurşun tetra-etil (Pb(C₂H₅)₄), benzinin oktan sayısını ayarlamak ve benzinli motorların vuruntu yapmasını engellemek için kullanılan bir kimyasal maddedir.

Benzinli motorlarda sıkıştırma zamanında silindir içerisindeki yakıt + hava karışımının sıcaklığı sıkıştırmadan dolayı artar. Bu sıcaklık artışından dolayı, karışımın zamanından (buji ateşlenmeden) önce tutuşması vuruntuya neden olur. Vuruntu motorun performansını düşüren ve de ömrünü azaltan bir durumdur. Vuruntunun olmaması için benzinin daha zor tutuşması sağlanmalıdır. Benzinin oktan sayısı ne kadar fazla ise o benzin o kadar zor tutuşur. Bu yüzden yüksek oktanlı benzin vuruntuya karşı daha dirençlidir. Fakat gereğinden fazla oktan sayılı benzinler bujideki ateşleme sırasında daha geç tutuşacağından aşırı yüksek oktanlı benzinler de çok iyi değildir. Tüm oktanlı benzinler tüm araçlara uygun değildir. Aracın üreticisi hangi tür benzini öneriyorsa o oktan sayılı benzinin kullanılmasında fayda vardır. Bir araç üreticisi bu araç 95 oktan benzinle çalışır şeklinde bir uyarıda bulunuyorsa; bu aracın motorunun vuruntusuz bir şekilde en iyi performansla 95 oktan bezinle çalışacağını gösterir. Bu araçta 97 oktan benzin de kullanılabilir fakat bu taktirde vuruntu başlar ve 95 oktana göre performans düşmeleri yaşanabilir. Yani ‘oktan sayısı arttıkça performans artar’ söylemi yanlıştır. Kaç oktanlı benzin kullanacağınız aracınızın üreticisinin belirttiği şekilde olmalıdır.

Dr.Kimyager Hasan ÖZ 

hasanmail@hotmail.com

Kaynaklar

[1] Werner Dabelstein, Arno Reglitzky, Andrea Schütze and Klaus Reders, Automotive Fuels in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry, Wiley-VCH, Weinheim, 2007.

[2] Kemp, Kenneth W., Brown, Theodore; Nelson, John D., Chemistry: the central science, 2003.

Devamını Oku »