Tehlikenin Adı Fitalat

Fitalatlar: Fitalik Asit  Esteri Deyip Geçmeyin!

Modern dünyada kimyasal maddeler günlük hayatımızın her noktasına hakim. Kimyasalların kısa vadeli sorunlara yol açtığını bilsek de birkaç asır sonra insanlığın başına neler getireceklerini bilmiyoruz. Bu kimyasal maddelerden biri de fitalatlar…

Oyuncaklarda, alışveriş torbalarında, kişisel bakım ve kozmetik ürünlerinde, ayakkabı malzemesinde, tıbbi cihazlar ve malzemelerde (serum ve kan torbaları  vb.), alüminyum folyolarda, deterjanlar, kablo ile kırtasiye ürünlerinde yaygın olarak kullanılan fitalatlar; polivinil klorürü (PVC) yumuşatmak için kullanılan kimyasallaradır. Diğer bir uygulama alanları ise poliüretan (PU) ve baskı mürekkepleridir.

Fitalatlar fitalik asit esterleridir. Uzun polivinil moleküllerinin birbirleri üzerinde kaymasına izin vererek; polivinil klorürün (PVC) yumuşamasını sağlarlar. Suda düşük, yağda yüksek çözünürlüğe sahiptirler ve uçuculukları düşüktür.

Fitalatların sekiz türü olmasına karşın sanayide en az altı türünün kullanıldığı bilinmektedir.  Di(2-etilhekzil) fitalat (DEHP) en yaygın kullanılan fitalat türüdür.

Fitalatlar  hangi ürünlerde kullanılmaktadır?

Yapı gereçleri, gıda ambalaj gereçleri, tekstil ürünleri, oyuncaklar, biberon ve emzikler gibi bebek bakım ürünleri, kan torbası, IV sıvı torbaları, enfüzyon seti seti gibi tıbbi ürünler, kozmetikler, parfümler, ve sabunlar gibi yaygın ve büyük hacimlerde kullanılan kişisel bakım ürünleri, alış-veriş torbaları, ayakkabı malzemeleri, deterjanlar, kırtasiye ürünler, çatı izolasyon malzemesi, kablo yalıtkan malzemelerinde kullanılmaktadır.

Sağlık

Kanser geliştirme açısından diethylhexyl phthalate (DEHP) tipi,  gelişimsel bozukluklar açısından da di-isononyl phthalate (DINP)’ tipleri sorumlu tutulmaktadır. Fitalatların insanlara bulaşımı solunum, ağız yolu ya da cilt teması ile olabilmektedir. Fitalatlı ürünlerin insanlar üzerindeki etkileri 1998’li yıllardan itibaren dünyaca ünlü bilimsel komisyonlar tarafınca tartışılmaya başlanmıştır. Fitalatların kanserojen etkiye sahip olduğu söylense de; fitalatlı ürünler üzerinde yapılmış epidemiyolojik çalışmalar ve insan verilerine göre, bu ürünlerin  doğrudan kanser yapıcı etkileri günümüze kadar gösterilememiştir.

Endokrin sistem üzerine de etkileri olduğu söylenen fitalatların doğumsal gelişim kusurları, dikkat eksikliği, hiperaktivite, erken doğum, kısırlık, ergenliğe erken girme gibi sağlık sorunlarından sorumlu olduğuna dair hayvanlar üzerinde yapılmış çalışmalar mevcuttur.

Bazı epidemiyolojik çalışmalar fitalatlar, dioksinler ve kalıcı organik kirleticilerin insanlarda kan glikoz dengesini bozduğunu göstermiştir.

Michigan Üniversitesi uzmanlarınca yapılan araştırmada 6-12 yaş erkek çocuklarda ve 40-60 yaş arası erkek ve kadınlarda kanda fitalat seviyesi yükseldikçe, testosteron seviyesinin azaldığı gözlenmiştir. Erkeklik hormonu olarak bilinen testosteron; kadın ve erkeklerde beyin fonksiyonları, kemik yoğunluğu, fiziksel büyüme ve kalp sağlığı üzerine etkilidir.

Ne yapmalıyız?

Fitalatlar korunma konusunda bireysel olarak yapabileceklerimizin yanında otoritenin idari önlemleri alarak denetimleri yapması oldukça önemlidir. Zararlı ürünlerin etiketlerde mutlaka belirtilmesi sağlanmalı, sağlık üzerine olumsuz etkilere sahip ürünlerin kullanılması engellenmelidir. Ayrıca sıkı denetimlerle kurallara uyulup uyulmadığı denetlenmelidir. Bireysel olarak da aldığınız ürünlerin içeriğine dikkat etmeli, özellikle PVC içeren ürünlerden uzak durmaya özen göstermeliyiz.  

Dr.Kimyager Hasan ÖZ

Referanslar

1-     Nebesio TD, Pescovitz OH, Part VII:Environmental effects on puberty. The role of endocrine disruptors in pubertal development. İn:Walvoord EC, Pescovitz OH, (eds). When Puberty is Precocious:Scientific and Clinical Aspects. New Jersey:Humana Press; 2007; 425-42.

2-     Frederiksen H, Skakkebek NE, Andersson AM. Metabolism of phthalates in human. Mol Nutr Food Res 2007; 51:899-911.

3-     ATDSR. Toxicological Profile for Diethylphthalate.Department of Healty an Human Services, Public Healty Sevice, Agency for Toxic Substances and Disease Registry, Atlanta, USA, 1995.

4-     Kai H, Shono T, Tajiri T, Suita S. Long-term effects of intrauterine exposure to mono –n-butyl phthalate on reproductive function of postnatal rats. J Pediatr Surg 2005;40:429-33.

Devamını Oku »

Ftalatlar

Ftalik asidin monohidrik alkoller ile yaptığı diesterlere ftalatlar denilmektedir.  Genellikle plastiklerin esnekliğini arttırmak için kullanılmaktadırlar.  Plastiklere eklendiklerinde uzun polivinil moleküllerin birbirleri üzerinde kaymasına izin verirler. Suda çözünürlükleri düşük, yağda çözünürlükleri yüksektir. Kanserojen özelliğe sahiptirler.

Ftalatlar farmastotatik ilaçların plastik kaplanmasıdan ve besin takviyelerinin viskositelerini kontrol edici, jelleştirici, film oluşturucu, seyreltici, yağlayıcı, bağlayıcı, emülsifiye edici ve süspanse edici ajan olarak kullanımına kadar çok geniş bir kullanınım alanına sahiptiler [1]. Endüstride çok değişik amaçlarla kullanılmaktadır: Kişisel bakım ürünleri (parfümler, losyonlar ve kozmetiklerde boya veya koku tutucu olarak), boyalar (film ya da parlaklık vermek için), endüstriyel plastikler, özel tıbbi aletler ve malzemeler (kan torbası, intravenöz sıvı ve total parenteral beslenme torbaları, infüzyon setleri) farklı fıtalat türleri içermektedir [2].

Ftalatlar ve Sağlık

Ftalatlar; vinil ve plastik kaplarda, gıda ambalajlarında, ev eşyalarında, sabun, losyon gibi birçok vücut bakım ürününde kullanılmaktadır. En çok bilinen ftalat DEHP [di(2etilheksil)] ftalat’ın insanlarda kansere neden olduğu IARC  (Internatıonal Agency For Research on Cancer–Uluslararası Kanser Araştıma Ajansı) tarafından kabul edilmiştir [3]. Bazı ftalat türlerinin karaciğer ve böbrek üzerinde etkili olduğu bildirilmektedir [4].  Araştırmalara göre; bilinen en tehlikeli 2 fitalata (DEHP ve DBP) maruz kalma en çok yiyecekler yoluyla olmaktadır. Ftalat gıdalara, gıdaların ambalajlanmasında kullanılan PVC’den geçmektedir. Yapılan araştırmalar ftalatların genital bozukluklara sebep olmakta, kısırlığa sebep olamaktadır [4]. Ftalatlar prezervatiflerin yapımında da kullanıldığından hem erkek hem de bayanlar bu etkiye maruz kalabilmektedir. Greenpeace tarafından bebeklerin diş kaşıyıcıları ve oyuncaklarında yapılan analizlerde bu ürünlerin %40’ında zararlı ftalat maddesine rastlanmıştır [5].  Bu nedenle Avrupada bir çok ülkede ftalat içeren oyuncak ve diğer çocuklara yönelik ürünlerin satışı yasaklanmıştır. Oyuncaklar için EN 14372 [6] standardı mevcuttur. Ayrıca oyunncaklardaki ftalat miktarı REACH kapsamında değerlendirilmektedir. Ülkemizdeki oynuncaklardaki ftalat Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik [7] kapsamında değerlendirilmekte  kullanılan ftalat türünün ürünün ağırlığını %0.1’inden fazla olamayacağını bildirmektedir. Bazı Tüketici Ürünlerinin Tehlikeli Kimyasal Madde İçeriğine Yönelik Piyasa Gözetimi ve Denetimine İlişkin Tebliğ [8] hükümlerine göre bazı ürünlerdeki ftalat türlerinin analiz edilmesi ve yasal limite uyması zorunludur.

Kimyasalın Genel Adı	CAS NO	Kimyasalın Adı	Limit	Test Edilecek Ürünler
FTALATLAR	117-81-7	Bis (2-etilheksil)fitalat (DEHP)	% 0.1 (Kütle Bazında)	- Çocuk bakım gereçleri - Kalemler ve defterler (plastik kısımlar), silgi, yapıştırıcı, makas, kalemtıraş, cetvel, koli bandı, bant, yapışkan notluk, şerit ve sıvı düzeltici -Boya kalemleri ve boya malzemeleri (oyun hamuru ve parmak boyaları hariç) -Beslenme çantası, okul çantası, sırt çantası, resim çantası, kalem kutusu -Yiyecek taklidi ürünler -Yüzme öğretmeye yardımcı ürünler -Jimnastik minderleri, güneşlenme yatakları, deniz yatağı vb. -Tekstil ürünlerindeki plastik baskılar ve aksesuarlar -Yağmurluklar, spor ayakkabılar, plastik terlikler
	84-74-2	Dibütil fitalat  (DBP)
	85-68-7	Benzil bütil fitalat (BBP)
	28553-12-0 ve 68515-48-0	Di-‘izononil’fitalat (DINP)
	26761-40-0  ve68515-49-1	Di-‘isodesil’fitalat (DIDP)
	117-84-0	Di-n-oktil fitalat (DNOP)

      Tablo-1: Ftalat miktarı sınırlandırılan ve analiz edilmesi gereken ürünler [8].

Danimarka Çevre Koruma Ajansı 2008 yılında çocukların silgileri ağızlarına alaları, ısırmaları, çiğnemeleri, küçük parçalara ayırıp yutmalarının tehlikeli olabileceği konusunda uyarı yapılmıştır [9]. Bazı kızlarda fltalata mağruziyet ile erken ergenlik arasında bir ilişki olduğu bulunmuştur [10]. Bazı çalışmalarda flatların tek başlarına değil faklı kimyasallarla bir araya geldiğinde sağlık için tehlikeli olacağı vurgulanmıştır [11].

Sonuç

Günlük hayatımızda kullandığımız pek çok üründe ftalatın farklı çeşitlerinin bulunma olasılığı yüksektir. Ftalatın türüne bağlı olarak uçucu da olabilmekte, solunum yolu ile de vücuda alınabilmektedir. Ftalatlara mağruz kalma sonucu kanserden kısırlığa, karaciğer ve böbrek rahatsızlıklarından erken ergenliğe, astım ve solunum güçlüğünden hormanal bozukluk ve doğum anamolilerine pek çok sağlık problemi meydana gelebilmektedir. Bazı araştırmacılara göre ftalatları sağlık yönünden etkisi diğer kimyasallarla birleşince daha da artmaktadır. Bu etkilerden korunmak adına Tablo-1 verilen ürün gruplarına özellikle dikkat etmeli, güvenilir olmayan marka ve ürünlerin kesinlikle alınmaması gerekmektedir. Ftalatlara mağruziyetten en fazla çocuklar etkilendiği için çocuklarımız için alacağımız ürünlere özelliklikle dikkat etmeliyiz.

Dr.Kimyager Hasan ÖZ

hasanmail@hotmail.com

Kaynaklar

[1] Phthalate, Wikipedia Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Phthalate, Erişim Tarihi:14.06.2012

[2] Bradbury J., UK panics over phthalates in babymilk formulae. Lancet 1996; 347: 1541.

[3] IARC, http://monographs.iarc.fr/ENG/Monographs/vol77/mono77-6.pdf, Erişim Tarihi:14.06.2012

[4] Chan PKL, Meek ME. 1994. Di-n-butyl phthalate:  Evaluation of risks to health from environmental exposure in Canada. J Environ Sci Health C Environ Carcinog Ecotoxicol Rev 12(2):257-268.

[5] Ruth Stringer, Paul Johnston & Bea Erry, Greenpeace Research Laboratories, University of Exeter, 2001. Toxic chemicals in a child’s world: an investigation into PVC plastic products. http://www.bvsde.paho.org/bvstox/i/fulltext/child/child.pdf, Erişim Tarihi:14.06.2012

[6] EN 14372, Child use and care articles - Cutlery and feeding utensils -Safety requirements and tests, http://www.ce-inc.org/picture/17594671676.pdf, Erişim Tarihi: 14.06.2012

[7] Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarihi: 26.12.2008 Resmi Gazete Sayısı: 27092 Mükerrer.

[8] Bazı Tüketici Ürünlerinin Tehlikeli Kimyasal Madde İçeriğine Yönelik Piyasa Gözetimi ve Denetimine İlişkin Tebliğ, Resmi Gazete Tarihi: 02.04.2011 Resmi Gazete Sayısı: 27893.

[9]  Phthalates in school supplies,  http://copublications.greenfacts.org/en/phthalates-school-supplies/, Erişim tarihi:15.06.2012

[10] http://www.foodconsumer.org/newsite/Nutrition/Food/girls_puberty_1008100921.html, Erişim Tarihi:15.06.2012

[11] Waring, RH & Harris, RM, Endocrine disrupters – a threat to women's health?,  Maturitas, 68, 111-115, 2011.

Devamını Oku »