Ftalik asidin monohidrik alkoller
ile yaptığı diesterlere ftalatlar denilmektedir.
Genellikle plastiklerin esnekliğini arttırmak için kullanılmaktadırlar.
Plastiklere eklendiklerinde uzun polivinil moleküllerin birbirleri üzerinde
kaymasına izin verirler. Suda çözünürlükleri düşük, yağda çözünürlükleri
yüksektir. Kanserojen özelliğe sahiptirler.
Ftalatlar farmastotatik ilaçların plastik kaplanmasıdan
ve besin takviyelerinin viskositelerini kontrol edici, jelleştirici, film
oluşturucu, seyreltici, yağlayıcı, bağlayıcı, emülsifiye edici ve süspanse
edici ajan olarak kullanımına kadar çok geniş bir kullanınım alanına sahiptiler
[1]. Endüstride çok değişik amaçlarla kullanılmaktadır: Kişisel bakım ürünleri
(parfümler, losyonlar ve kozmetiklerde boya veya koku tutucu olarak), boyalar
(film ya da parlaklık vermek için), endüstriyel plastikler, özel tıbbi aletler
ve malzemeler (kan torbası, intravenöz sıvı ve total parenteral beslenme
torbaları, infüzyon setleri) farklı fıtalat türleri içermektedir [2].
Ftalatlar ve Sağlık
Ftalatlar; vinil ve plastik
kaplarda, gıda ambalajlarında, ev eşyalarında, sabun, losyon gibi birçok vücut
bakım ürününde kullanılmaktadır. En çok bilinen ftalat DEHP [di(2etilheksil)]
ftalat’ın insanlarda kansere neden olduğu IARC
(Internatıonal Agency For Research on Cancer–Uluslararası Kanser
Araştıma Ajansı) tarafından kabul edilmiştir [3]. Bazı ftalat türlerinin
karaciğer ve böbrek üzerinde etkili olduğu bildirilmektedir [4]. Araştırmalara göre; bilinen en tehlikeli 2
fitalata (DEHP ve DBP) maruz kalma en çok yiyecekler yoluyla olmaktadır. Ftalat
gıdalara, gıdaların ambalajlanmasında kullanılan PVC’den geçmektedir. Yapılan
araştırmalar ftalatların genital bozukluklara sebep olmakta, kısırlığa sebep
olamaktadır [4]. Ftalatlar prezervatiflerin yapımında da kullanıldığından hem
erkek hem de bayanlar bu etkiye maruz kalabilmektedir. Greenpeace tarafından
bebeklerin diş kaşıyıcıları ve oyuncaklarında yapılan analizlerde bu ürünlerin
%40’ında zararlı ftalat maddesine rastlanmıştır [5]. Bu nedenle Avrupada bir çok ülkede ftalat
içeren oyuncak ve diğer çocuklara yönelik ürünlerin satışı yasaklanmıştır. Oyuncaklar
için EN 14372 [6] standardı mevcuttur. Ayrıca oyunncaklardaki ftalat miktarı
REACH kapsamında değerlendirilmektedir. Ülkemizdeki oynuncaklardaki ftalat Bazı
Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve
Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik [7] kapsamında
değerlendirilmekte kullanılan ftalat
türünün ürünün ağırlığını %0.1’inden fazla olamayacağını bildirmektedir. Bazı
Tüketici Ürünlerinin Tehlikeli Kimyasal Madde İçeriğine Yönelik Piyasa Gözetimi
ve Denetimine İlişkin Tebliğ [8] hükümlerine göre bazı ürünlerdeki ftalat
türlerinin analiz edilmesi ve yasal limite uyması zorunludur.
|
Kimyasalın Genel Adı
|
CAS NO
|
Kimyasalın Adı
|
Limit
|
Test Edilecek
Ürünler
|
|
FTALATLAR |
117-81-7
|
Bis (2-etilheksil)fitalat (DEHP)
|
% 0.1
(Kütle Bazında)
|
- Çocuk bakım gereçleri
- Kalemler ve defterler (plastik kısımlar),
silgi, yapıştırıcı, makas, kalemtıraş, cetvel, koli bandı, bant,
yapışkan notluk, şerit ve sıvı düzeltici
-Boya kalemleri ve boya malzemeleri (oyun hamuru ve parmak
boyaları hariç)
-Beslenme çantası, okul çantası, sırt çantası, resim çantası,
kalem kutusu
-Yiyecek taklidi ürünler
-Yüzme öğretmeye yardımcı ürünler
-Jimnastik minderleri, güneşlenme yatakları, deniz yatağı vb.
-Tekstil ürünlerindeki plastik baskılar ve aksesuarlar
-Yağmurluklar, spor ayakkabılar, plastik terlikler
|
|
84-74-2
|
Dibütil fitalat (DBP)
|
|||
|
85-68-7
|
Benzil bütil fitalat (BBP)
|
|||
|
28553-12-0 ve 68515-48-0
|
Di-‘izononil’fitalat (DINP)
|
|||
|
26761-40-0 ve68515-49-1
|
Di-‘isodesil’fitalat (DIDP)
|
|||
|
117-84-0
|
Di-n-oktil fitalat (DNOP)
|
Tablo-1: Ftalat miktarı sınırlandırılan
ve analiz edilmesi gereken ürünler [8].
Danimarka Çevre Koruma Ajansı
2008 yılında çocukların silgileri ağızlarına alaları, ısırmaları, çiğnemeleri,
küçük parçalara ayırıp yutmalarının tehlikeli olabileceği konusunda uyarı
yapılmıştır [9]. Bazı kızlarda fltalata mağruziyet ile erken ergenlik arasında
bir ilişki olduğu bulunmuştur [10]. Bazı çalışmalarda flatların tek başlarına
değil faklı kimyasallarla bir araya geldiğinde sağlık için tehlikeli olacağı
vurgulanmıştır [11].
Sonuç
Günlük hayatımızda kullandığımız
pek çok üründe ftalatın farklı çeşitlerinin bulunma olasılığı yüksektir.
Ftalatın türüne bağlı olarak uçucu da olabilmekte, solunum yolu ile de vücuda
alınabilmektedir. Ftalatlara mağruz kalma sonucu kanserden kısırlığa, karaciğer
ve böbrek rahatsızlıklarından erken ergenliğe, astım ve solunum güçlüğünden
hormanal bozukluk ve doğum anamolilerine pek çok sağlık problemi meydana
gelebilmektedir. Bazı araştırmacılara göre ftalatları sağlık yönünden etkisi
diğer kimyasallarla birleşince daha da artmaktadır. Bu etkilerden korunmak
adına Tablo-1 verilen ürün gruplarına özellikle dikkat etmeli, güvenilir
olmayan marka ve ürünlerin kesinlikle alınmaması gerekmektedir. Ftalatlara
mağruziyetten en fazla çocuklar etkilendiği için çocuklarımız için alacağımız
ürünlere özelliklikle dikkat etmeliyiz.
Kaynaklar
[1] Phthalate, Wikipedia Free
Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Phthalate,
Erişim Tarihi:14.06.2012
[2] Bradbury J., UK panics
over phthalates in babymilk formulae. Lancet 1996; 347: 1541.
[3] IARC, http://monographs.iarc.fr/ENG/Monographs/vol77/mono77-6.pdf,
Erişim Tarihi:14.06.2012
[4] Chan PKL, Meek ME. 1994.
Di-n-butyl phthalate: Evaluation of
risks to health from environmental exposure in Canada. J Environ Sci Health C
Environ Carcinog Ecotoxicol Rev 12(2):257-268.
[5] Ruth Stringer, Paul
Johnston & Bea Erry, Greenpeace Research Laboratories, University of
Exeter, 2001. Toxic chemicals in a child’s world: an investigation into PVC
plastic products. http://www.bvsde.paho.org/bvstox/i/fulltext/child/child.pdf,
Erişim Tarihi:14.06.2012
[6] EN 14372, Child use and
care articles - Cutlery and feeding utensils -Safety requirements and tests, http://www.ce-inc.org/picture/17594671676.pdf,
Erişim Tarihi: 14.06.2012
[7] Bazı Tehlikeli
Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve
Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarihi:
26.12.2008 Resmi Gazete Sayısı: 27092 Mükerrer.
[8] Bazı Tüketici Ürünlerinin
Tehlikeli Kimyasal Madde İçeriğine Yönelik Piyasa Gözetimi ve Denetimine İlişkin
Tebliğ, Resmi Gazete Tarihi: 02.04.2011 Resmi Gazete Sayısı: 27893.
[9] Phthalates in
school supplies, http://copublications.greenfacts.org/en/phthalates-school-supplies/,
Erişim tarihi:15.06.2012
[10] http://www.foodconsumer.org/newsite/Nutrition/Food/girls_puberty_1008100921.html,
Erişim Tarihi:15.06.2012
[11] Waring, RH & Harris,
RM, Endocrine disrupters – a threat to women's health?, Maturitas, 68, 111-115, 2011.
