Aktüel Kimya

Biz hayatı kimya ile açıklıyoruz. Kimyasız hayatı düşünemiyor, hayatımıza kimya ile anlam katmaya çalıyoruz. Günlük hayatta kimya ile ilgili ip uçlarını bu blogda veriyoruz.

28 Ocak 2013 Pazartesi

Oyuncak Hikayesi


‘Oyuncak Hikayesi’ animasyon filmini izlemişsiniz. Oyuncakların da bir dünyası var ve her çocuk bu dünya yaşar. Bir çok hikaye gibi oyuncak hikayesi de hep mutlu sonla biter. Gerçek hayatta da oyuncak hikayesi mutlu sonla mı bitiyor? Oyuncak sektörü en çok çeşitlilik arz eden ve en hızlı değişim gösteren sektörlerden biridir. Alış veriş merkezlerinin en dikkat çekici reyonları çocuklar için oyuncak reyonlarıdır. Güzel, sevimli yüzleriyle, dikkat çekici boya ve ambalajlarıyla oyuncaklar çocukların hayal dünyalarını süsler. Günümüzde çocuklu evlerde neredeyse bir oyuncak odası oluşmuş durumdadır. Peki bu sevimli ve neşeli dakikaların geçirildiği bu oyuncak odaları tamamen güvenli mi? Oyuncaklar genellikle fiziksel, mekanik, yanıcı ve kimyasal riskler taşıyabilmektedir. Oyuncaklardaki psikolojik, fiziksel ve mekanik tehlikelerin yanında kimyasal tehlikelerde son derece önemli ve dikkat edilmesi gereken tehlikelerdir.
Oyuncakların yapısında bulunan kimyasallar ağız yoluyla solunumla, yutma veya deriye temasla vücuda alınıp, zamanla birikerek; ilerleyen yaşlarda nörolojik ve kanserojenik etki yaratabilmektedir.
Rengarenk oyuncaklar bu özellikleriyle albeni oluştururlar. Fakat bu boyaların güvenli olup olmadığı son derece önemlidir. Buradaki risk; boyalarda kullanan kurşun ve kadmiyum gibi ağır metallerdir. Kurşun ve kadmiyum çocuklarda gelişimsel problemlere yol açan nörotoksik metallerdir. Boyalar açısından bir diğer risk de azo boyalardır. Tekstil ve deri içeren oyuncaklarda da azo boyaların bulunma ihtimali vardır. Azo boyalar azo grubu (-N=N-) içeren sentetik boyalardır. Azo boyalar denince çok geniş bir ürün grubu kastedilmektedir. Bu boyalar gıdadan tekstile pek çok üründe kullanılmaktadır. Azo boyalar tek başına sağlıksız değildir. Fakat vücutta bileşenlerine ayrılarak; oluşacak aromatik aminlerden bazıları DNA’ya bağlanarak; zararlı olabilmektedir. Bu özellik dikkate alınarak; azo boyaların tehlikeli olanları belirlenmiştir. Tehlikeli azo boyalar içeren oyuncaklarla çocukların teması halinde, deri ve solunum yoluyla vücuda alınmasıyla bağırsaklardan emilerek; kanserojen etki yapan maddelere dönüşmektedir.

Oyuncaklardaki tehlikenin bir diğer adı da; ftalatlardır. Ftalik asidin monohidrik alkoller ile yaptığı diesterlere ftalatlar denilmektedir.  Genellikle plastiklerin esnekliğini arttırmak için kullanılmaktadırlar. Ftalatlar; vinil ve plastik kaplarda, oyuncaklarda, emziklerde, biberonlarda, gıda ambalajlarında, ev eşyalarında, sabun, losyon gibi birçok vücut bakım ürününde kullanılmaktadır. Yumuşak plastikten yapılmış, oyuncaklar, oyuncak bebeklerin yüzleri, elleri, ayakları ftalat içerebilmektedir. En çok bilinen ftalat DEHP [di(2etilheksil)] ftalat’ın insanlarda kansere neden olduğu IARC  (Internatıonal Agency For Research on Cancer–Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı) tarafından kabul edilmiştir. Bazı ftalat türlerinin karaciğer ve böbrek üzerinde etkili olduğu bildirilmektedir.

Tehlikeli maddelerden bir diğeri de bisfenol A maddesidir. BPA olarak kısaltılan bu madde gıda ambalajlarını (konserve, kutu meyve suyu, süt) astarlayan kimyasalın adıdır. Aynı zamanda polikarbon plastiğin önemli bir yapı taşıdır. Bisfenol-A; günümüzde özellikle plastik, naylon, polyester ve PVC gibi maddelerin üretilmesinde etkin rol oynayan bir plastik hammaddesidir. PVC’den üretilmiş oyuncaklarda bu maddenin bulunma ihtimali yüksektir. Epidemiyolojik çalışmalar bu maddenin diyabet ve kardiovasküler rahatsızlıklara yol açabileceğini, hayvan deneyleri ise gelişimsel, nörolojik etkileri ve üremeye karşı toksik etkisini ortaya koymaktadır.

Sert plastikli ürünlerde, köpük dolgulu oyuncaklar ile yumuşak kauçuk oyuncaklarda bromlu alev geciktiriciler (BFRs) kullanılabilmektedir. Bunlar plastik, tekstil ve elektroniklerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ürünün alevlenmesini geciktirmektedir.  Bu madde normal gelişme için gereken hormonal fonksiyonları önemli derecede etkilemektedir. ABD ve İsveç’te anne sütünde yapılan araştırmalarda anne sütünde çok fazla miktarda BFRs’ye rastlanmıştır. Bu yolla bebeklerde birikime rastlanmıştır. Aynı zamanda oyuncaklarla da bu birikimi artırabilmektedir. Bu maddelerin kanserojen olduğu yönünde yayınlar mevcuttur.

Yasal Düzenlemeler
Ülkemizde oyuncaklarla ilgili yönetmelik Sağlık Bakanlığı tarafından 2002 yılında ‘Oyuncaklar Hakkında Yönetmelik’ adıyla çıkarılmıştır. Bu yönetmelik çerçevesinde Sağlık Bakanlığı oyuncak denetimini gerçekleştirmektedir. Bu yönetmeliğe göre; oyuncaklarda maksimum 0,2 mikrogram antimon, 0,1 mikrogram arsenik, 25,0 mikrogram baryum, 0,6 mikrogram kadmiyum, 0,3 mikrogram krom, 0,7 mikrogram kurşun, 0,5 mikrogram civa, 5,0 mikrogram selenyum bulunabilir. Aynı yönetmeliğe göre; oyuncaklar, onları kullanan çocukların sağlığına zarar verebilecek olan ve Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliğinde belirtilen tehlikeli maddeleri içermemelidir. Yine Sağlık Bakanlığı tarafından 2005 yılında ‘Oyuncak ve Çocuk Bakım Eşyalarındaki Ftlatlar Hakkında Tebliğ’ çıkartılarak; oyuncaklarda kullanılabilecek ftalatlar ilgili düzenleme yapılmıştır. Oyuncak analizleri Türkiye Halk Sağlığı Kurumu bünyesindeki Refik Saydam Hıfzıssıhha Oyuncak Laboratuarı, TSE bünyesindeki laboratuarlar ile bazı özel laboratuarlarda yapılmaktadır. Ayrıca 2011 yılında Ekonomi Bakanlığı tarafından ‘Oyuncakların İthalat Denetimi Tebliği’ yayınlanmıştır. Bu çerçevede ithal ürünlerin denetimi gerçekleştirilmektedir. 

Çocuklarımızı bu tehlikelerden nasıl koruyabiliriz?
-Mutlaka üretici firmasına güvendiğiniz oyuncakları alınız.
-Oyuncak ambalajların CE işareti ve güvenlik uyarılarının olmasına mutlaka dikkat ediniz. Ayrıca ambalajda üretim yeri, seri no ve hangi yaş gurubuna hitap ettiği mutlaka yer almalıdır.
-Oyuncaklardaki boyalara özellikle dikkat ediniz. Oyuncakların zehirsiz boya malzemeleri ile boyanmış olanlarını tercih ediniz. Eğer elle dokunabileceğiniz bir şekilde ise (ambalajlanmamışsa) elinizle hafif kuvvet uygulayarak; elinizi sürtün. Elinize boya lekesi çıkıyorsa o ürünü tercih etmeyiniz. Mümkünse aşırı renkli ürünleri tercih etmeyiniz.
- Kötü kokan yumuşak plastikten yapılmış oyuncaklar almayınız.
-Çocuklarınıza şaka oyuncakları da denen ve kimyasal maddeler içeren oyuncakları aldırmayınız.
-5 yaşından küçük çocuklar için boyanmış, spreylenmiş ve cilalanmış olan tüm oyuncaklarda kullanılan boyaların içindeki kurşun oranı % 1 'i geçmediği ya da zehirli olmadıkları, oyuncak üzerinde belirtilmelidir. Bu yaş grubu için özelliği taşımayan ürünleri tercih etmeyiniz.
- Pilli oyuncaklarda pilin koyulduğu yerin vidalı, emniyetli olmasına dikkat ediniz. İçeriği akacak pili kullanmayınız.
-Mümkünse boyanmamış, ahşap ve organik oyuncakları tercih ediniz.
-Eğer satın aldığınız ürünle ilgili şüphe veya şikayetiniz varsa; 184 SABİM hattını arayarak, şikayetiniz Sağlık Bakanlığı’na bildiriniz. Sağlık Bakanlığı şikayet konusu ürünle ilgili inceleme ve denetimleri yaparak, önlem alacaktır.

Dr. Kimyager Hasan ÖZ
hasanmail@hotmail.com