Okul Alış-Verişi Yaparken Dikkat Edin!

Bir çok ürünün taklidi olduğu gibi, bazı kalitesiz kırtasiye ürünlerinin de taklitleri öğrenciler için büyük risk oluşturuyor. Özellikle kalitesiz Çin malları, rengarenk görünüm ve kokularıyla silgiler tehlikeli ürünler arasında başı çekiyor.

Kalemden okul çantasına, kaplıktan silgiye bir çok malzemede kullanılan kimyasallar ve boyalar,öğrencilerin sağlığını tehdit ediyor. Aynı zamanda madde bağımlılığının ilk adımları da, kokulu ve kimyasal madde içeren kırtasiye ürünleriyle atılıyor. Bu malzemelerdeki solvent ve benzeri maddeler bağımlılığa da zemin hazırlıyor.

Kırtasiye ürünlerinin kontrol ve piyasa gözetim yetkisi Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı’na aittir. Bu konudaki yasal düzenleme Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanuna ve 5898 sayılı Uçucu Maddelerin Zararlarından İnsan Sağlığının Korunmasına Dair Kanuna dayanmaktadır. Gümrük ve Ticaret Bakanlığının; ‘Bazı Tüketici Ürünlerinin Tehlikeli Kimyasal Madde İçeriğine Yönelik Piyasa Gözetimi ve Denetimine İlişkin Tebliğ’ ve Sağlık Bakanlığının;   ‘Uçucu Maddelerin Zararlarından İnsan Sağlığının Korunması Hakkında Yönetmelik’ ile bu konuda koruyucu tedbirler alınmaktadır.

Her ne kadar yasal tedbirler alınsa da; burada en büyük görev ise ailelere düşüyor. Testlerden geçmeyen, zararlı kimyasal maddeler içeren ve uluslararası standartlara uygun olmayan kırtasiye malzemeleri, özellikle gelişme çağındaki çocuklar için büyük tehlike oluşturuyor.

Pastel boya, sulu boya, oyun hamuru, silgi ve diğer boyalarda tehlikeli maddeler bulunabilir. Bu ürünlerde kanserojen olan azo-boyar maddeler ile plastik ürünlerde ve boyalarda yumuşatıcı olarak ilave edilen fitalatlar bulunabilmektedir. Ayrıca bu boyalarda ağır metaller de bulunabilmektedir. Makas, kalem tıraş, zımba gibi ürünlerde  de fitalatlar ve ağır metaller bulunabilmektedir. Çanta,beslenme çantası, kalem kutusu, matara ve kaplıklarda da azo-boya maddeler, alerjen boyar maddeler ve kanserojen boyar maddeler bulunabiliyor. Kanserojen oldukları için yasaklanan poliaromatik hid-rokarbonlar (PAH) ve tekstilde buruşmazlık, çekmezlik apresi, boya ve baskının korunmasında kullanılan formaldehit de risk oluşturmaktadır. Azoboyalar, ağır metaller ve fitalatlar kanserojen olmalarının yanında sistemik başka rahatsızlıklara da neden olabilmektedir.

Kimyasalların özellikle çocukların kullandığı ürünlerde kullanımınında bir sınırlama ve yasak olmasına rağmen merdiven altı üretim yapan firmaların bu ürünleri kaçak yollarla piyasaya sürebilmektedir. Vücuda alınan her kimyasal maddenin zehirleyici olma potansiyeli vardır. Önemli olan hangi dozda kullanıldığıdır. Zararsız olarak nitelendirilebilen basit bir kimyasalın bile aşırı dozu kullanıldığı takirde zehirleyici boyuta ulaşabilmektedir. Bu nedenle bu kimyasallar kısa vadede etki göstermezse, vücutta belli bir dozda birikince zararlı olmakta, etkileri uzun yıllar sonra ortaya çıkabilmektedir.

Ne Yapmalıyız?

Sağlık Bakanlığı ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı izni olmayan, TSE ve CE belgesi bulunmayan, lisansız ürünlerin satın alınmaması gerekmektedir. Kanserojen maddelerin ağız yoluyla alımı  riski daha da arttıracağından çocukların kullanacağı mataralar, şişeler ve beslenme çantalarının plastik olmaması önemlidir. Keçeli kalem alınacaksa; alkol bazlı solventli, yapıştırıcı alınacaksa su bazlı solventli olmasına dikkat edilmelidir. Ürünlerin etiketleri mutlaka kontrol edilmeli, içeriği okunmalı, izin belgeleri kontrol edilmelidir.

Dr.Kimyager Hasan ÖZ

hasanmail@hotmail.com

Devamını Oku »

Oyuncak Hikayesi

‘Oyuncak Hikayesi’ animasyon filmini izlemişsiniz. Oyuncakların da bir dünyası var ve her çocuk bu dünya yaşar. Bir çok hikaye gibi oyuncak hikayesi de hep mutlu sonla biter. Gerçek hayatta da oyuncak hikayesi mutlu sonla mı bitiyor? Oyuncak sektörü en çok çeşitlilik arz eden ve en hızlı değişim gösteren sektörlerden biridir. Alış veriş merkezlerinin en dikkat çekici reyonları çocuklar için oyuncak reyonlarıdır. Güzel, sevimli yüzleriyle, dikkat çekici boya ve ambalajlarıyla oyuncaklar çocukların hayal dünyalarını süsler. Günümüzde çocuklu evlerde neredeyse bir oyuncak odası oluşmuş durumdadır. Peki bu sevimli ve neşeli dakikaların geçirildiği bu oyuncak odaları tamamen güvenli mi? Oyuncaklar genellikle fiziksel, mekanik, yanıcı ve kimyasal riskler taşıyabilmektedir. Oyuncaklardaki psikolojik, fiziksel ve mekanik tehlikelerin yanında kimyasal tehlikelerde son derece önemli ve dikkat edilmesi gereken tehlikelerdir.

Oyuncakların yapısında bulunan kimyasallar ağız yoluyla solunumla, yutma veya deriye temasla vücuda alınıp, zamanla birikerek; ilerleyen yaşlarda nörolojik ve kanserojenik etki yaratabilmektedir.

Rengarenk oyuncaklar bu özellikleriyle albeni oluştururlar. Fakat bu boyaların güvenli olup olmadığı son derece önemlidir. Buradaki risk; boyalarda kullanan kurşun ve kadmiyum gibi ağır metallerdir. Kurşun ve kadmiyum çocuklarda gelişimsel problemlere yol açan nörotoksik metallerdir. Boyalar açısından bir diğer risk de azo boyalardır. Tekstil ve deri içeren oyuncaklarda da azo boyaların bulunma ihtimali vardır. Azo boyalar azo grubu (-N=N-) içeren sentetik boyalardır. Azo boyalar denince çok geniş bir ürün grubu kastedilmektedir. Bu boyalar gıdadan tekstile pek çok üründe kullanılmaktadır. Azo boyalar tek başına sağlıksız değildir. Fakat vücutta bileşenlerine ayrılarak; oluşacak aromatik aminlerden bazıları DNA’ya bağlanarak; zararlı olabilmektedir. Bu özellik dikkate alınarak; azo boyaların tehlikeli olanları belirlenmiştir. Tehlikeli azo boyalar içeren oyuncaklarla çocukların teması halinde, deri ve solunum yoluyla vücuda alınmasıyla bağırsaklardan emilerek; kanserojen etki yapan maddelere dönüşmektedir.

Oyuncaklardaki tehlikenin bir diğer adı da; ftalatlardır. Ftalik asidin monohidrik alkoller ile yaptığı diesterlere ftalatlar denilmektedir.  Genellikle plastiklerin esnekliğini arttırmak için kullanılmaktadırlar. Ftalatlar; vinil ve plastik kaplarda, oyuncaklarda, emziklerde, biberonlarda, gıda ambalajlarında, ev eşyalarında, sabun, losyon gibi birçok vücut bakım ürününde kullanılmaktadır. Yumuşak plastikten yapılmış, oyuncaklar, oyuncak bebeklerin yüzleri, elleri, ayakları ftalat içerebilmektedir. En çok bilinen ftalat DEHP [di(2etilheksil)] ftalat’ın insanlarda kansere neden olduğu IARC  (Internatıonal Agency For Research on Cancer–Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı) tarafından kabul edilmiştir. Bazı ftalat türlerinin karaciğer ve böbrek üzerinde etkili olduğu bildirilmektedir.

Tehlikeli maddelerden bir diğeri de bisfenol A maddesidir. BPA olarak kısaltılan bu madde gıda ambalajlarını (konserve, kutu meyve suyu, süt) astarlayan kimyasalın adıdır. Aynı zamanda polikarbon plastiğin önemli bir yapı taşıdır. Bisfenol-A; günümüzde özellikle plastik, naylon, polyester ve PVC gibi maddelerin üretilmesinde etkin rol oynayan bir plastik hammaddesidir. PVC’den üretilmiş oyuncaklarda bu maddenin bulunma ihtimali yüksektir. Epidemiyolojik çalışmalar bu maddenin diyabet ve kardiovasküler rahatsızlıklara yol açabileceğini, hayvan deneyleri ise gelişimsel, nörolojik etkileri ve üremeye karşı toksik etkisini ortaya koymaktadır.

Sert plastikli ürünlerde, köpük dolgulu oyuncaklar ile yumuşak kauçuk oyuncaklarda bromlu alev geciktiriciler (BFRs) kullanılabilmektedir. Bunlar plastik, tekstil ve elektroniklerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ürünün alevlenmesini geciktirmektedir.  Bu madde normal gelişme için gereken hormonal fonksiyonları önemli derecede etkilemektedir. ABD ve İsveç’te anne sütünde yapılan araştırmalarda anne sütünde çok fazla miktarda BFRs’ye rastlanmıştır. Bu yolla bebeklerde birikime rastlanmıştır. Aynı zamanda oyuncaklarla da bu birikimi artırabilmektedir. Bu maddelerin kanserojen olduğu yönünde yayınlar mevcuttur.

Yasal Düzenlemeler

Ülkemizde oyuncaklarla ilgili yönetmelik Sağlık Bakanlığı tarafından 2002 yılında ‘Oyuncaklar Hakkında Yönetmelik’ adıyla çıkarılmıştır. Bu yönetmelik çerçevesinde Sağlık Bakanlığı oyuncak denetimini gerçekleştirmektedir. Bu yönetmeliğe göre; oyuncaklarda maksimum 0,2 mikrogram antimon, 0,1 mikrogram arsenik, 25,0 mikrogram baryum, 0,6 mikrogram kadmiyum, 0,3 mikrogram krom, 0,7 mikrogram kurşun, 0,5 mikrogram civa, 5,0 mikrogram selenyum bulunabilir. Aynı yönetmeliğe göre; oyuncaklar, onları kullanan çocukların sağlığına zarar verebilecek olan ve ‘Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği’nde belirtilen tehlikeli maddeleri içermemelidir. Yine Sağlık Bakanlığı tarafından 2005 yılında ‘Oyuncak ve Çocuk Bakım Eşyalarındaki Ftlatlar Hakkında Tebliğ’ çıkartılarak; oyuncaklarda kullanılabilecek ftalatlar ilgili düzenleme yapılmıştır. Oyuncak analizleri Türkiye Halk Sağlığı Kurumu bünyesindeki Refik Saydam Hıfzıssıhha Oyuncak Laboratuarı, TSE bünyesindeki laboratuarlar ile bazı özel laboratuarlarda yapılmaktadır. Ayrıca 2011 yılında Ekonomi Bakanlığı tarafından ‘Oyuncakların İthalat Denetimi Tebliği’ yayınlanmıştır. Bu çerçevede ithal ürünlerin denetimi gerçekleştirilmektedir. 

Çocuklarımızı bu tehlikelerden nasıl koruyabiliriz?

-Mutlaka üretici firmasına güvendiğiniz oyuncakları alınız.

-Oyuncak ambalajların CE işareti ve güvenlik uyarılarının olmasına mutlaka dikkat ediniz. Ayrıca ambalajda üretim yeri, seri no ve hangi yaş gurubuna hitap ettiği mutlaka yer almalıdır.

-Oyuncaklardaki boyalara özellikle dikkat ediniz. Oyuncakların zehirsiz boya malzemeleri ile boyanmış olanlarını tercih ediniz. Eğer elle dokunabileceğiniz bir şekilde ise (ambalajlanmamışsa) elinizle hafif kuvvet uygulayarak; elinizi sürtün. Elinize boya lekesi çıkıyorsa o ürünü tercih etmeyiniz. Mümkünse aşırı renkli ürünleri tercih etmeyiniz.

- Kötü kokan yumuşak plastikten yapılmış oyuncaklar almayınız.

-Çocuklarınıza şaka oyuncakları da denen ve kimyasal maddeler içeren oyuncakları aldırmayınız.

-5 yaşından küçük çocuklar için boyanmış, spreylenmiş ve cilalanmış olan tüm oyuncaklarda kullanılan boyaların içindeki kurşun oranı % 1 'i geçmediği ya da zehirli olmadıkları, oyuncak üzerinde belirtilmelidir. Bu yaş grubu için özelliği taşımayan ürünleri tercih etmeyiniz.

- Pilli oyuncaklarda pilin koyulduğu yerin vidalı, emniyetli olmasına dikkat ediniz. İçeriği akacak pili kullanmayınız.

-Mümkünse boyanmamış, ahşap ve organik oyuncakları tercih ediniz.

-Eğer satın aldığınız ürünle ilgili şüphe veya şikayetiniz varsa; 184 SABİM hattını arayarak, şikayetiniz Sağlık Bakanlığı’na bildiriniz. Sağlık Bakanlığı şikayet konusu ürünle ilgili inceleme ve denetimleri yaparak, önlem alacaktır.

Dr. Kimyager Hasan ÖZ

hasanmail@hotmail.com

Devamını Oku »