‘Oyuncak
Hikayesi’ animasyon filmini izlemişsiniz. Oyuncakların da bir dünyası var ve
her çocuk bu dünya yaşar. Bir çok hikaye gibi oyuncak hikayesi de hep mutlu
sonla biter. Gerçek hayatta da oyuncak hikayesi mutlu sonla mı bitiyor? Oyuncak
sektörü en çok çeşitlilik arz eden ve en hızlı değişim gösteren sektörlerden
biridir. Alış veriş merkezlerinin en dikkat çekici reyonları çocuklar için
oyuncak reyonlarıdır. Güzel, sevimli yüzleriyle, dikkat çekici boya ve
ambalajlarıyla oyuncaklar çocukların hayal dünyalarını süsler. Günümüzde
çocuklu evlerde neredeyse bir oyuncak odası oluşmuş durumdadır. Peki bu sevimli
ve neşeli dakikaların geçirildiği bu oyuncak odaları tamamen güvenli mi? Oyuncaklar
genellikle fiziksel, mekanik, yanıcı ve kimyasal riskler taşıyabilmektedir.
Oyuncaklardaki psikolojik, fiziksel ve mekanik tehlikelerin yanında kimyasal
tehlikelerde son derece önemli ve dikkat edilmesi gereken tehlikelerdir.
Oyuncakların
yapısında bulunan kimyasallar ağız yoluyla solunumla, yutma veya deriye temasla
vücuda alınıp, zamanla birikerek; ilerleyen yaşlarda nörolojik ve kanserojenik
etki yaratabilmektedir.
Rengarenk oyuncaklar
bu özellikleriyle albeni oluştururlar. Fakat bu boyaların güvenli olup olmadığı
son derece önemlidir. Buradaki risk; boyalarda kullanan kurşun ve kadmiyum gibi ağır metallerdir. Kurşun ve kadmiyum çocuklarda gelişimsel problemlere yol açan nörotoksik
metallerdir. Boyalar açısından bir diğer risk de azo boyalardır. Tekstil ve deri
içeren oyuncaklarda da azo boyaların bulunma ihtimali vardır. Azo boyalar azo
grubu (-N=N-) içeren sentetik
boyalardır. Azo boyalar denince çok geniş bir ürün grubu kastedilmektedir. Bu
boyalar gıdadan tekstile pek çok üründe kullanılmaktadır. Azo boyalar tek
başına sağlıksız değildir. Fakat vücutta bileşenlerine ayrılarak; oluşacak
aromatik aminlerden bazıları DNA’ya bağlanarak; zararlı olabilmektedir. Bu
özellik dikkate alınarak; azo boyaların tehlikeli olanları belirlenmiştir.
Tehlikeli azo boyalar içeren oyuncaklarla çocukların teması halinde, deri ve
solunum yoluyla vücuda alınmasıyla bağırsaklardan emilerek; kanserojen etki
yapan maddelere dönüşmektedir.
Oyuncaklardaki
tehlikenin bir diğer adı da; ftalatlardır. Ftalik
asidin monohidrik alkoller ile yaptığı diesterlere ftalatlar
denilmektedir. Genellikle plastiklerin esnekliğini arttırmak için
kullanılmaktadırlar. Ftalatlar; vinil ve plastik kaplarda,
oyuncaklarda, emziklerde,
biberonlarda, gıda ambalajlarında,
ev eşyalarında, sabun, losyon gibi birçok vücut bakım ürününde
kullanılmaktadır. Yumuşak plastikten yapılmış, oyuncaklar,
oyuncak bebeklerin yüzleri, elleri, ayakları ftalat içerebilmektedir. En çok bilinen ftalat DEHP [di(2etilheksil)]
ftalat’ın insanlarda kansere neden olduğu IARC
(Internatıonal Agency For Research on Cancer–Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı) tarafından kabul edilmiştir.
Bazı ftalat türlerinin karaciğer ve böbrek
üzerinde etkili olduğu bildirilmektedir.
Tehlikeli maddelerden
bir diğeri de bisfenol A maddesidir. BPA olarak kısaltılan bu madde gıda ambalajlarını (konserve,
kutu meyve suyu, süt) astarlayan kimyasalın adıdır. Aynı zamanda polikarbon
plastiğin önemli bir yapı taşıdır. Bisfenol-A; günümüzde özellikle plastik,
naylon, polyester ve PVC gibi maddelerin üretilmesinde etkin rol oynayan bir
plastik hammaddesidir. PVC’den üretilmiş oyuncaklarda bu maddenin bulunma
ihtimali yüksektir. Epidemiyolojik çalışmalar bu maddenin diyabet ve kardiovasküler
rahatsızlıklara yol açabileceğini, hayvan deneyleri ise gelişimsel, nörolojik
etkileri ve üremeye karşı toksik etkisini ortaya koymaktadır.
Sert
plastikli ürünlerde, köpük dolgulu oyuncaklar ile yumuşak kauçuk oyuncaklarda bromlu alev geciktiriciler (BFRs)
kullanılabilmektedir. Bunlar plastik, tekstil ve
elektroniklerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ürünün alevlenmesini
geciktirmektedir. Bu madde normal
gelişme için gereken hormonal fonksiyonları önemli derecede etkilemektedir. ABD
ve İsveç’te anne sütünde yapılan araştırmalarda anne sütünde çok fazla miktarda
BFRs’ye rastlanmıştır. Bu yolla bebeklerde birikime rastlanmıştır. Aynı zamanda
oyuncaklarla da bu birikimi artırabilmektedir. Bu maddelerin kanserojen olduğu
yönünde yayınlar mevcuttur.
Yasal Düzenlemeler
Ülkemizde oyuncaklarla ilgili yönetmelik Sağlık Bakanlığı tarafından
2002 yılında ‘Oyuncaklar Hakkında Yönetmelik’ adıyla çıkarılmıştır. Bu yönetmelik çerçevesinde Sağlık Bakanlığı oyuncak
denetimini gerçekleştirmektedir. Bu yönetmeliğe göre; oyuncaklarda maksimum 0,2 mikrogram antimon, 0,1 mikrogram arsenik, 25,0 mikrogram baryum, 0,6 mikrogram kadmiyum, 0,3 mikrogram krom, 0,7 mikrogram kurşun, 0,5 mikrogram civa, 5,0 mikrogram selenyum bulunabilir.
Aynı yönetmeliğe göre; oyuncaklar, onları kullanan çocukların
sağlığına zarar verebilecek olan ve ‘Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği’nde
belirtilen tehlikeli maddeleri içermemelidir. Yine Sağlık Bakanlığı tarafından
2005 yılında ‘Oyuncak ve Çocuk Bakım Eşyalarındaki
Ftlatlar Hakkında Tebliğ’ çıkartılarak; oyuncaklarda
kullanılabilecek ftalatlar ilgili düzenleme yapılmıştır. Oyuncak analizleri
Türkiye Halk Sağlığı Kurumu bünyesindeki Refik Saydam Hıfzıssıhha Oyuncak
Laboratuarı, TSE bünyesindeki laboratuarlar ile bazı özel laboratuarlarda
yapılmaktadır. Ayrıca 2011 yılında Ekonomi Bakanlığı
tarafından ‘Oyuncakların İthalat Denetimi Tebliği’
yayınlanmıştır. Bu çerçevede ithal ürünlerin denetimi
gerçekleştirilmektedir.
Çocuklarımızı
bu tehlikelerden nasıl koruyabiliriz?
-Mutlaka
üretici firmasına güvendiğiniz oyuncakları alınız.
-Oyuncak
ambalajların CE işareti ve güvenlik uyarılarının
olmasına mutlaka dikkat ediniz. Ayrıca ambalajda üretim yeri, seri no ve hangi
yaş gurubuna hitap ettiği mutlaka yer almalıdır.
-Oyuncaklardaki
boyalara özellikle dikkat ediniz. Oyuncakların
zehirsiz boya malzemeleri ile boyanmış olanlarını tercih ediniz. Eğer
elle dokunabileceğiniz bir şekilde ise (ambalajlanmamışsa) elinizle hafif
kuvvet uygulayarak; elinizi sürtün. Elinize boya lekesi çıkıyorsa o ürünü
tercih etmeyiniz. Mümkünse aşırı renkli ürünleri tercih etmeyiniz.
- Kötü kokan yumuşak plastikten yapılmış oyuncaklar almayınız.
-Çocuklarınıza şaka oyuncakları da denen ve kimyasal maddeler
içeren oyuncakları aldırmayınız.
-5 yaşından küçük çocuklar için boyanmış, spreylenmiş ve
cilalanmış olan tüm oyuncaklarda kullanılan boyaların içindeki kurşun oranı % 1
'i geçmediği ya da zehirli olmadıkları, oyuncak üzerinde belirtilmelidir. Bu
yaş grubu için özelliği taşımayan ürünleri tercih etmeyiniz.
- Pilli oyuncaklarda pilin koyulduğu yerin vidalı, emniyetli
olmasına dikkat ediniz. İçeriği akacak pili kullanmayınız.
-Mümkünse boyanmamış, ahşap ve organik
oyuncakları tercih ediniz.
-Eğer satın aldığınız ürünle ilgili şüphe veya
şikayetiniz varsa; 184 SABİM hattını arayarak,
şikayetiniz Sağlık Bakanlığı’na
bildiriniz. Sağlık Bakanlığı şikayet
konusu ürünle ilgili inceleme ve denetimleri yaparak, önlem alacaktır.
Dr.
Kimyager Hasan ÖZ
hasanmail@hotmail.com
