Tehlikenin Adı Fitalat

Fitalatlar: Fitalik Asit  Esteri Deyip Geçmeyin!

Modern dünyada kimyasal maddeler günlük hayatımızın her noktasına hakim. Kimyasalların kısa vadeli sorunlara yol açtığını bilsek de birkaç asır sonra insanlığın başına neler getireceklerini bilmiyoruz. Bu kimyasal maddelerden biri de fitalatlar…

Oyuncaklarda, alışveriş torbalarında, kişisel bakım ve kozmetik ürünlerinde, ayakkabı malzemesinde, tıbbi cihazlar ve malzemelerde (serum ve kan torbaları  vb.), alüminyum folyolarda, deterjanlar, kablo ile kırtasiye ürünlerinde yaygın olarak kullanılan fitalatlar; polivinil klorürü (PVC) yumuşatmak için kullanılan kimyasallaradır. Diğer bir uygulama alanları ise poliüretan (PU) ve baskı mürekkepleridir.

Fitalatlar fitalik asit esterleridir. Uzun polivinil moleküllerinin birbirleri üzerinde kaymasına izin vererek; polivinil klorürün (PVC) yumuşamasını sağlarlar. Suda düşük, yağda yüksek çözünürlüğe sahiptirler ve uçuculukları düşüktür.

Fitalatların sekiz türü olmasına karşın sanayide en az altı türünün kullanıldığı bilinmektedir.  Di(2-etilhekzil) fitalat (DEHP) en yaygın kullanılan fitalat türüdür.

Fitalatlar  hangi ürünlerde kullanılmaktadır?

Yapı gereçleri, gıda ambalaj gereçleri, tekstil ürünleri, oyuncaklar, biberon ve emzikler gibi bebek bakım ürünleri, kan torbası, IV sıvı torbaları, enfüzyon seti seti gibi tıbbi ürünler, kozmetikler, parfümler, ve sabunlar gibi yaygın ve büyük hacimlerde kullanılan kişisel bakım ürünleri, alış-veriş torbaları, ayakkabı malzemeleri, deterjanlar, kırtasiye ürünler, çatı izolasyon malzemesi, kablo yalıtkan malzemelerinde kullanılmaktadır.

Sağlık

Kanser geliştirme açısından diethylhexyl phthalate (DEHP) tipi,  gelişimsel bozukluklar açısından da di-isononyl phthalate (DINP)’ tipleri sorumlu tutulmaktadır. Fitalatların insanlara bulaşımı solunum, ağız yolu ya da cilt teması ile olabilmektedir. Fitalatlı ürünlerin insanlar üzerindeki etkileri 1998’li yıllardan itibaren dünyaca ünlü bilimsel komisyonlar tarafınca tartışılmaya başlanmıştır. Fitalatların kanserojen etkiye sahip olduğu söylense de; fitalatlı ürünler üzerinde yapılmış epidemiyolojik çalışmalar ve insan verilerine göre, bu ürünlerin  doğrudan kanser yapıcı etkileri günümüze kadar gösterilememiştir.

Endokrin sistem üzerine de etkileri olduğu söylenen fitalatların doğumsal gelişim kusurları, dikkat eksikliği, hiperaktivite, erken doğum, kısırlık, ergenliğe erken girme gibi sağlık sorunlarından sorumlu olduğuna dair hayvanlar üzerinde yapılmış çalışmalar mevcuttur.

Bazı epidemiyolojik çalışmalar fitalatlar, dioksinler ve kalıcı organik kirleticilerin insanlarda kan glikoz dengesini bozduğunu göstermiştir.

Michigan Üniversitesi uzmanlarınca yapılan araştırmada 6-12 yaş erkek çocuklarda ve 40-60 yaş arası erkek ve kadınlarda kanda fitalat seviyesi yükseldikçe, testosteron seviyesinin azaldığı gözlenmiştir. Erkeklik hormonu olarak bilinen testosteron; kadın ve erkeklerde beyin fonksiyonları, kemik yoğunluğu, fiziksel büyüme ve kalp sağlığı üzerine etkilidir.

Ne yapmalıyız?

Fitalatlar korunma konusunda bireysel olarak yapabileceklerimizin yanında otoritenin idari önlemleri alarak denetimleri yapması oldukça önemlidir. Zararlı ürünlerin etiketlerde mutlaka belirtilmesi sağlanmalı, sağlık üzerine olumsuz etkilere sahip ürünlerin kullanılması engellenmelidir. Ayrıca sıkı denetimlerle kurallara uyulup uyulmadığı denetlenmelidir. Bireysel olarak da aldığınız ürünlerin içeriğine dikkat etmeli, özellikle PVC içeren ürünlerden uzak durmaya özen göstermeliyiz.  

Dr.Kimyager Hasan ÖZ

Referanslar

1-     Nebesio TD, Pescovitz OH, Part VII:Environmental effects on puberty. The role of endocrine disruptors in pubertal development. İn:Walvoord EC, Pescovitz OH, (eds). When Puberty is Precocious:Scientific and Clinical Aspects. New Jersey:Humana Press; 2007; 425-42.

2-     Frederiksen H, Skakkebek NE, Andersson AM. Metabolism of phthalates in human. Mol Nutr Food Res 2007; 51:899-911.

3-     ATDSR. Toxicological Profile for Diethylphthalate.Department of Healty an Human Services, Public Healty Sevice, Agency for Toxic Substances and Disease Registry, Atlanta, USA, 1995.

4-     Kai H, Shono T, Tajiri T, Suita S. Long-term effects of intrauterine exposure to mono –n-butyl phthalate on reproductive function of postnatal rats. J Pediatr Surg 2005;40:429-33.

Devamını Oku »

Okul Alış-Verişi Yaparken Dikkat Edin!

Bir çok ürünün taklidi olduğu gibi, bazı kalitesiz kırtasiye ürünlerinin de taklitleri öğrenciler için büyük risk oluşturuyor. Özellikle kalitesiz Çin malları, rengarenk görünüm ve kokularıyla silgiler tehlikeli ürünler arasında başı çekiyor.

Kalemden okul çantasına, kaplıktan silgiye bir çok malzemede kullanılan kimyasallar ve boyalar,öğrencilerin sağlığını tehdit ediyor. Aynı zamanda madde bağımlılığının ilk adımları da, kokulu ve kimyasal madde içeren kırtasiye ürünleriyle atılıyor. Bu malzemelerdeki solvent ve benzeri maddeler bağımlılığa da zemin hazırlıyor.

Kırtasiye ürünlerinin kontrol ve piyasa gözetim yetkisi Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı’na aittir. Bu konudaki yasal düzenleme Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanuna ve 5898 sayılı Uçucu Maddelerin Zararlarından İnsan Sağlığının Korunmasına Dair Kanuna dayanmaktadır. Gümrük ve Ticaret Bakanlığının; ‘Bazı Tüketici Ürünlerinin Tehlikeli Kimyasal Madde İçeriğine Yönelik Piyasa Gözetimi ve Denetimine İlişkin Tebliğ’ ve Sağlık Bakanlığının;   ‘Uçucu Maddelerin Zararlarından İnsan Sağlığının Korunması Hakkında Yönetmelik’ ile bu konuda koruyucu tedbirler alınmaktadır.

Her ne kadar yasal tedbirler alınsa da; burada en büyük görev ise ailelere düşüyor. Testlerden geçmeyen, zararlı kimyasal maddeler içeren ve uluslararası standartlara uygun olmayan kırtasiye malzemeleri, özellikle gelişme çağındaki çocuklar için büyük tehlike oluşturuyor.

Pastel boya, sulu boya, oyun hamuru, silgi ve diğer boyalarda tehlikeli maddeler bulunabilir. Bu ürünlerde kanserojen olan azo-boyar maddeler ile plastik ürünlerde ve boyalarda yumuşatıcı olarak ilave edilen fitalatlar bulunabilmektedir. Ayrıca bu boyalarda ağır metaller de bulunabilmektedir. Makas, kalem tıraş, zımba gibi ürünlerde  de fitalatlar ve ağır metaller bulunabilmektedir. Çanta,beslenme çantası, kalem kutusu, matara ve kaplıklarda da azo-boya maddeler, alerjen boyar maddeler ve kanserojen boyar maddeler bulunabiliyor. Kanserojen oldukları için yasaklanan poliaromatik hid-rokarbonlar (PAH) ve tekstilde buruşmazlık, çekmezlik apresi, boya ve baskının korunmasında kullanılan formaldehit de risk oluşturmaktadır. Azoboyalar, ağır metaller ve fitalatlar kanserojen olmalarının yanında sistemik başka rahatsızlıklara da neden olabilmektedir.

Kimyasalların özellikle çocukların kullandığı ürünlerde kullanımınında bir sınırlama ve yasak olmasına rağmen merdiven altı üretim yapan firmaların bu ürünleri kaçak yollarla piyasaya sürebilmektedir. Vücuda alınan her kimyasal maddenin zehirleyici olma potansiyeli vardır. Önemli olan hangi dozda kullanıldığıdır. Zararsız olarak nitelendirilebilen basit bir kimyasalın bile aşırı dozu kullanıldığı takirde zehirleyici boyuta ulaşabilmektedir. Bu nedenle bu kimyasallar kısa vadede etki göstermezse, vücutta belli bir dozda birikince zararlı olmakta, etkileri uzun yıllar sonra ortaya çıkabilmektedir.

Ne Yapmalıyız?

Sağlık Bakanlığı ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı izni olmayan, TSE ve CE belgesi bulunmayan, lisansız ürünlerin satın alınmaması gerekmektedir. Kanserojen maddelerin ağız yoluyla alımı  riski daha da arttıracağından çocukların kullanacağı mataralar, şişeler ve beslenme çantalarının plastik olmaması önemlidir. Keçeli kalem alınacaksa; alkol bazlı solventli, yapıştırıcı alınacaksa su bazlı solventli olmasına dikkat edilmelidir. Ürünlerin etiketleri mutlaka kontrol edilmeli, içeriği okunmalı, izin belgeleri kontrol edilmelidir.

Dr.Kimyager Hasan ÖZ

hasanmail@hotmail.com

Devamını Oku »