Güneşten Koruma Ürünleri

Yaz mevsiminde en çok dikkat edilmesi gereken konu; güneş ışınlarıdır. Güneşten gelen ışınların kemik gelişimi üzerine olumlu etkisi bilinirken, aşırı güneş ışığına maruz kalmak da cilt üzerine olumsuz etkilere sahiptir.

Devamını Oku »

Sahte İçkiye Dikkat

Yılbaşına sayılı günler kala ‘Sahte İçki’ konusunda dikkatli olmak gerekir. Aslında en güzeli bu zararlı alışkanlığı terk etmek ama bu kişisel bir tercihtir. Sahte içki konusunda en büyük sahtekarlık alkol konusunda yapılmaktadır. Çünkü içki üretiminden yüksek maliyet kalemlerinden biri alkoldür. Ölümlere neden olabilen bu sahtekarlık etil alkol yerine metil alkol kullanılmasıyla yapılmaktadır.

Metil alkol (metanol) odun talaşının damıtılmasıyla edilmesi ile elde edilir. Doğal olarak hiçbir canlı fermantasyonla metil alkol üretemez. Çok az miktardaki metanol dahi canlı organizma için zehirdir. 25 gram metanol içilirse; insanlarda körlüğe neden olur. Endüstride boya inceltici, teksir makine sıvısı, antifriz, cam temizleyici gibi maddelerin yapımında kullanılır. Saf metanol 1 atm basınçta 64,6 ^oC’de kaynayan akışkan bir sıvı olup, parlak olmayan mavimsi bir alevle yanar^[1].

İçkilerde bulunan ve bulunması gereken alkol çeşidi etil alkoldür (etanol). Etanol, bitkisel alkoldür. Renksiz ve yanıcı bir kimyasal bileşiktir. Alkollü içeceklerde kullanılan tek alkol türüdür. Ayrıca ilaçlarda da kullanılabilmektedir. Kimyasal formülü C₂H₆O olup EtOH ya da C₂H₅OH olarak da ifade edilmektedir. Saf etanol 1 atm basınçta 78,4 ^oC’de kaynamaktadır^[2].

Etil alkolün bitkisel hammaddeden elde edilmesinde bir miktar metil alkol de oluşabilir. Ayrıca çeşitli gıda maddelerinde üretim sırasında içerikteki kimyasalların etkileşmesi sonucu etil alkol oluşabilmektedir. Bu nedenle Türk Gıda Kodesi Alkolsüz İçecekler Tebliği ne göre üretimin doğasından kaynaklı etil alkol miktarı en çok 3,0 g/L’dir^[3].  Türk Gıda Kodeksi'ne göre alkollü içeceklerden rakıda bulunmasına izin verilen metil alkol miktarı en fazla 150 gr/hektolitre, brendi / brandy / weinbrandda, en fazla 200 gr/hektolitre, üzüm cibresi distilat içkisinde en fazla 1000 gr/hektolitre’den fazla olmamalıdır^[4]. Bu miktardan yüksek oranlarda metil alkol içeren ürünler sağlık açısından riskli olarak değerlendirilir.

Sahte İçki Nasıl Zehirler?

Sahte içki aracılığıyla alınan metil alkol, akan karışır. Kan yoluyla karaciğere gelen metil alkol önce, alkol dehidrogenaz ve formaldehid dehidrogenaz enzimleri tarafından önce yavaş olarak formaldehide, daha  sonra aldehit dehidrogenaz enzimi ile formik aside metabolize edilir. Bu dönüşüm etil alkole oranla 5-10 kere daha yavaş oluşur. Yavaş yıkılım, metil alkolün organizmada birikimine neden olur. Formik asit sitokrom c oksidaz aktivitesini inhibe eder. Oluşan  asidozun ana kaynağı formik asid olmakla birlikte laktik asid birikimi de asidoza katkıda bulunur. Oluşan  format ve laktik asid anyon açığının artışına neden olur. Ayrıca körlük oluşumu birincil olarak formik  aside bağlıdır^[5].

Metil alkolün kandaki düzeyi 20 miligram/100ml üstünde olan dozlar toksik, yani zehirleyici doz olarak kabul edilmektedir. 40 miligram/100ml üstü çok ciddi bozukluklara yol açmakta, 80-100 miligram/100 ml düzey genellikle sınır düzeyi olarak kabul edilmektedir. Yani alınan metil alkol miktarına bağlı olarak, alınan 4-15 ml miktar  körlük, 15-100 ml dozda ölüm meydana gelebilmektedir^[6].

Zehirlenme belirtileri 12 - 24 saate kadar görülmeyebilir. Zehirlenme mide bulantısı, karın ağrısı, baş dönmesi, güçsüzlük gibi belirtilerle başlar ve merkezi sinir sisteminde çökme, körlük, tansiyon düşüklüğü, koma, ölüm ve bu olumsuz tablonun ciddi sonuçları olarak ortaya çıkar^[5]. Gerçek içki nedeniyle ortaya çıkan şikayetler zamanla azalır. Sahte içki zehirlenmesinde şikayetler gittikçe artar, görme bozuklukları gibi şikayetler şiddetlenir.

Tedavi Şekilleri

Hastanın etkilenme durumuna ve etkilenme özelliklerine göre farklı tedaviler uygulanmaktadır: Sıvı tedavileri, mide yıkanması, aktif karbon uygulaması, asidoz tedavisi vitamin uygulamaları, diyaliz uygulamaları, özel ilaçlar (panzehir özelliği gösteren) ve etil alkol tedavileri gibi.

Sahte İçkiye Karşı Ne Gibi Önlemler Alınabilir?

Alkollü içeceğin satış fiyatı  ‘çok uygunsa’, mutlaka bir daha düşünün! Toplu şekilde içki servis eden işletmeler, yetkili dağıtıcılar dışındaki firmalardan alım yapmamaya özen göstermek zorundadır. Sahte içkinin ambalaj bilgilerine dikkat ederek anlaşılabilir:

1- İçkilerin orijinal ambalajında olup olmadığına dikkat edilmelidir. Yıpranmış ambalajlı ürünler kesinlikle alınmamalıdır.

2-İçki şişesinin üzerinde bakanlık onaylı kayıt numarası olup olmadığı kontrol edilir.

3- Ambalaj üzerinde TAPDK bandrolü aranmalıdır. Bandrol üzerindeki logolar yukarı-aşağı yönde hareket ettirildiğinde ve farklı açılardan bakılmak suretiyle kontrol edildiğinde, mavi-turkuvaz renk dönüşümüne dikkat edilmelidir.

4- Tüketim öncesi içkinin göz önünde açılması sağlanmalıdır. Kapağı açık ürünler alınmamalıdır. Ayrıca kapağın orijinal olmasına dikkat edilmelidir. Bazen kapak Japon yapıştırıcısı ile yapıştırılıp, ilk açılışta ‘tık’ sesinin gelmesi sağlanmaktadır.

5-Şişenin arka yüzünde Türkçe bilgilendirme etiketi olmasına dikkat edilmelidir.

6-Alkollü içki alınırken mutlaka fiş veya fatura alınız.

7- Şüphelenilen durumlarda, 174 Alo Gıda Hattı aranabilir^{[7, 8]}.

Yük.Kimyager Hasan ÖZ

hasanmail@hotmail.com

Kaynaklar

[1] Wikipedia, Metanol, http://tr.wikipedia.org/wiki/Metanol, Erişim tarihi:18.12.2013

[2] Wikipedia, Etanol, http://tr.wikipedia.org/wiki/Etanol, Erişim tarihi:18.12.2013

[3] Türk Gıda Kodeksi, Alkolsüz İçecekler Tebliği, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=9.5.11376&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=alkols%C3%BCz , Erişim Tarihi:18.12.2013

[4] Türk Gıda Kodeksi, Distile Alkollü İçecekler Tebliği, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=9.5.7993&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=2005/11, Erişim Tarihi:18.12.2013

[5] Türk Farmakoloji Derneği, Metanol Zehirlenmesinde Tanı ve Tedavi Rehberi, http://www.tfd.org.tr/eski/metil_alkol_zehirlenmesi.pdf, Erişim tarihi:18.12.2013

[6] Sahte Alkol Zehirlenmesi ve Tedavisi, http://www.turkmedikal.com/sahte-alkol-zehirlenmesi-ve-tedavisi.htm, Erişim tarihi:18.12.2013

[7] Olay.com.tr, Sahte İçkiyi Nasıl Anlarsınız?, http://www.olay.com.tr/haber/yasam-26691/sahte-ickiyi-nasil-anlarsiniz-135236.html#.UrLg9tJdVEI, Erişim tarihi:18.12.2013

[8] Ensonhaber.com, Sahte İçkiyi Nasıl Anlarsınız?,  http://www.ensonhaber.com/sahte-icki-nasil-anlasilir-2012-12-27.html, Erişim tarihi:18.12.2013

Devamını Oku »

Propolis Mucizesi

Propolis arıların bitki filiz ve tomurcuklarından topladığı,  antibakteriyal, antiviral, antifungal, antioksidan, antiparazitik özelliklere sahip, bal mumu ve arı enzimleriyle karışık, yapışkan ve reçinemsi bir maddedir [1]. Arılar propolisi kavak, meşe, kayın, okaliptus ağaçları ve çalılıklardan toplarlar. Propolis, eski Yunan’da pro (ön, giriş) ve polis (şehir) anlamında, bal arılarının kovan savunması ile ilgili olarak kullanılmıştır. Propolis çok eski çağlardan beri bilinmekteydi. Mısırlılar ölülerin çürümesini engellemek amacıyla propolisten faydalanmışlardır. Yunanlılar doğal bir antibiyotik olarak kullanılmıştır. Yaşadıgımız yüzyılda  tedavi edici özelliğinin yanısıra doğal kozmetik ve sağlık için kullanılan gıda takviyelerinin içeriğine eklenmektedir [2, 3].

Kimyasal Yapısı:

Propolis içeriği; toplanılan bitki kaynağına, arı türü, ırkı ve ekolojik koşullara bağlı olarak değişmektedir. Yapısında yaklaşık 150 kimyasal bileşik, 20'den fazla mineral madde, bal mumu, reçine ve polen bulunmaktadır. Bunlardan %50’si reçineli bileşikler ve balsam, %30 bal mumu, %10 temel ve aramotik yağlar, %5 polen ve diğer maddelerdir [4].

Bileşik Sınıfı	Bileşik
% 40-60 Balsam	Fenolik maddeler: Fenoller, Fenolik asitler, Flavonoidler, chalconler, fenolik gliseridler Diğerleri: Alifatik ve fenolik asitler, alkoller, esterler, aldehitler
%3-5 Aromatik yağlar	Mono sesquiterpenler
%20-35 bal mumu	Bal mumu maddeleri
%5 Diğer maddeler	%2,1 temel mineraller , %2 polisakkaritler, %0,7 proteinler, amino asitler, aminler ve amidler, eser miktarda karbonhidratlar, laktonlar, benzoik asit ve esterleri, steroidler, vitaminler

Tablo-1: Kavak ağacından elde edilmiş propolisin içeriği [5].

Propolis 15-25°C arasında mum kıvamında elastik bir yapı göstermekte, soğukta katı kırılgan bir şekle dönüşmektedir. Yüksek sıcaklıklarda (30-40°C) yumuşayıp yapışkan bir durum almakta, 80°C da kısmen erimektedir. Propolisin rengi bitki kaynağına bağlı olarak sarı, yeşil ve koyu kahverengine kadar değişim göstermektedir. Suda az çözünmektedir. Tıbbi amaçlı kullanımlar için %70’lik etanolde çözülmüş çözeltisi kullanılmaktadır.

Sağlık Üzerine Etkisi:

Propolisin sağlık üzerine etkisinin belirlenmesi üzerine literatürde çok sayıda çalışma mevcuttur.  

-Antimikrobiyal etkisi: Tüm propolis türlerinin antimikrobiyal etkiye sahip olduğu bildirilmiştir.  Propolisin etkili olduğu bakteri türleri: Gram-pozitif bakteriler (Bacillus cereus, Bacillus mesentericus, Corynebacterium spp., Corynebacterium diphtheriae, Diplococcus pneumonae, Enterococcus spp., Mycobacteria sp., Mycobacterium tuberculosis, Staphylococcus aureus, Streptococcus: critecus epidermis faecalis mutans, pyogenes, viridans, sobrinus), Gram negatif bakteriler (Branhamella catarrhalis, E. coli, Helicobacter pylori, Klebsiella ozaemae, Proteus vulgaris, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella: choleraesuis, dublin, enteritidis, exneri, gallinarum, pullorum, , paratyphi-A, paratyphi-B, Shigella: dysinteriae, sonnei) [5]. Bu nedenle propolis geniş spektrumlu bir antibiyotik olarak kabul edilebilir.

-Antiviral etkisi: Propolisin herpes virüsü, potato virusu, influenza (grip) virusu, adenovirüs, coronavirus, newcastle hastalığı, polio virüs, rotavirus üzerine etkisi olduğunu bildiren çalışmalar mevcuttur [6].

-Antifungial (Mantara karşı) Etkisi: Candida albicans, candida glabrata, candida krusei, ve Trichosporon spp. gibi mantar türlerine karşı etkilidir [7].

-Antiparazit Etkisi:  Cholomonas paramecium,  giardia lambia, trichomonas vaginalis, trypanosoma cruzi gibi parazit türleri üzerine etkilidir [8].

-Antioksidant etkisi: Propolis içerindeği bulunan flavonoidler vasıtasıyla antioksidant etkiye sahiptir. Yapılan çalışmalarda bileşiminde toplam polifenol miktarı fazla olan propolislerin daha fazla antioksidan etkiye sahip olduğu belirlenmiştir [9]. Propolis içeriğindeki maddeler vücudumuzdaki serbest radikallere zararlı etkisini ortadan kaldırarak; çeşitli kanser türleri, immün sistem rahatsızlıkları, romatoid artrit, kardiovasküler ve nörodejeneratif  hastalıklara karşı vücudu korumaktadır.

-Antihistaminik etkisi: Propolis histamin ve serotonin kaynağıdır. Histamin ve seratonin vücudun herhangi bir alerjiye karşı mücadelesi için gereklidir. Antihistaminik etkisi propoliste bulunan biofalavoidin alınması ile gerçekleşmektedir. 

-Propolisin etkili olduğu hastalıklar: Astım, romatizma,  akciğer hastalıkları, kanser, doku yenileyici, şeker hastalığı, toksinleri vücuttan atma, sindirim, solunum, dolaşım sistemi bozuklukları, beriberi,  deri ülseri, diş ağrısı,  mide ülseri, nefrit, kanı temizleme, kolesterolü ve trigliseriti düşürme, unutkanlık, beyin damarlarının kireçlenmesi, yağ yakıcı, guatr, kalp yetmezliği, kaşıntı,tansiyon, prostat, damar sertliği [5, 6, 10].

Geçmişteki Sağlık uygulamaları: Eski Sovyetler Birliği’nde verem hastalığının iyileştirilmesinde hastalara 4 aydan 10 aya kadar 3 kez propolis verilmiş, olumlu sonuçlar alınmıştır. Romanya’da ülser tedavisinde, Rusya’da ameliyat öncesi ve sonrası enfeksiyonu önlemek ve ateş yükselmesini önlemek için hastalara propolis verilmiştir. 

Propolisin kozmetik sektöründe kullanımı:

İşlev	Kullanıldığı Yer
Anti-bakteriyel	Deodorantlar, ter önleyiciler
Kepek önleyici	Şampuanlar ve saç losyonları
Anti-mikrobiyal	Akne önleyiciler, traş sonrası losyonlar
Temizleme	Cilt temizleyici krem ve losyonları
Koruyucu	Tüm Kozmetikler

Tablo-2: Kozmetik sektöründe propolis kullanımı [11].

Kozmetik sektöründe propolis anti-alerji, anti-iltihap, anti-androjen, anti-lipaz, anti-mikrobiyal ve kollajen sentezini arttırıcı etkileri nedeniyle cilt koruyucu olarak kullanılmaktadır [12].

Propolis kullanım şekilleri:

Kimyasal olarak sentezlenen ilaçların artan yan etkileri ve doğal ürünler kullanmaya yönetlik talebin artmasıyla birlikte, propolisten yeni ürünler elde edilmiştir: Kapsül, tablet, granül, pastil, sakız, dudak kremi, diş macunu, ağız spreyi, sabunu, jeli, tozu... Ham propolis ağızda yumuşatılarak sakız şeklinde çiğnenebilir niteliktedir. Propolis güvenli bir diyet ürünü olduğu, düzenli alındığında herhangi bir yan etkisinin olmadığı, hemen her türlü hastalığa karşı olumlu bir direnç yarattığı bilinmekteyse de bazı bünyelerde alerjik etki oluşturma ihtimali mümkün olduğu ve içeriğinde çok sayıda doğal kimyasal madde bulundurduğu için özellikle belirgin bir hastalığı olanların doktor tavsiyesi ve gözetiminde kullanılması önerilir.

Sonuç:

Doğal ürünlere olan ilginin arttığı günümüzde, geçmişte de tıbbi uygulamaları olan propolis antibiyotik ve diğer pek çok özelliği ile karşımıza çıkmaktadır. Propolis içeriğindeki farklı ve çok sayıdaki kimyasal madde ile farklı amaçlarla kullanılabilmektedir. Farklı bölgelerden elde edilen propolisin farklı bileşimlere sahip olması nedeniyle kullanımdan önce propolisin içeriği belirlenerek, bu içeriğe uygun amaçlarda kullanılması gerekmektedir. Kullanım açısından güvenilir bir ürün olmasına rağmen, ilaç amaçlı kullanımlarının doktor tavsiyesi ve gözetiminde olması gerekmektedir.

Dr.Kimyager Hasan ÖZ

hasanmail@hotmail.com

Kaynaklar

[1] Bankova, V., Castro, S.L., Marcucci, M.C., Propolis: recent advances in chemistry and plant origin. Apidologie 31, 3–15, 2000.

[2] Ghisalberti, E.L., Propolis: A review, Bee World 60, 59–84, 1979.

[3] Castaldo, S., Capasso, F., Propolis, an old remedy used in modern medicine, Fitoterapia 73, S1–6, 2002.

[4] BURDOCK, G. A., Review of the biological properties and toxicity of bee propolis, In Food Chemistry and Toxicology, vol. 36, p. 347-363, 1998.

[5] Bogdanov S., Propolis:Composition, Health, Medicine: A Review, Bee Product Science,

www.bee-hexagon.net, 11 April 2011.

[6] FAO,  Agriculture and Consumer Protection, Propolis, http://www.fao.org/docrep/w0076e/w0076e14.htm

[7] KOC, A. N., SILICI, S., KASAP, F., HORMET-OZ, H.T., MAVUS-BULDU, H., ERCAL, B. D., Antifungal Activity of the Honeybee Products Against Candida spp. and Trichosporon spp., Journal of Medicinal Food, 14 (1-2): 128-134, 2011.

[8] Martos I., Cossentini M., Ferreres F., Tomas-Barberan F.A., Flavonoid Composition of Tunisian Honey and Propolis. J. Agric. Food Chem. 54:2824–2829, 1997.

[9] KUMAZAWA, S., HAMASAKA, T., NAKAYAMA, T., Antioxidant activity of propolis of various geographic origins, Food Chemistry,  84 (3): 329-339, 2004.

[10] Hepşen, F., Tilgen, F., Er, H., Propolis:Tıbbi Özellikleri ve Oftalmolojik Kullanımı, Turgut Özal Tıp Merkezi Dergisi, 3(4):386-391, 1996.

[11] KRELL, R., Value-added products from beekeeping, FAO Food and Agriculture Organization of the United Nations Roma; 409 pp, 1996.

[12] TATSUHIKO, T., NAOKO, K., YUKO, H., Application of the material of honeybee origin,  Application of the cosmetic material of the honeybee origin (Japanese),  Frag J. 30: 17-24, 2011.

Devamını Oku »